Obavezna rezerva kao instrument monetarne politike
Prudencijalna funkcija se historijski veže za zlatni standard, gdje su rezerve u zlatu koje su banke držale kod neke druge banke (prije pojave centralnih banaka) osiguravale likvidnost, odnosno isplatu obaveza. Ovim sistemom banke su štitile svoju likvidnost i solventnost i osiguravale svoje poslovanje. Funkcija monetarne kontrole podrazumijeva direktnu kontrolu centralne banke nad monetarnim agregatima.
Koncept obavezne rezerve
Povećanjem stope obavezne rezerve centralna banka može utjecati na smanjenje novca u opticaju, odnosno smanjenjem stope obavezne rezerve direktno utječe na povećanje količine novca u opticaju. Na taj način centralna banka primjenjuje restriktivnu, odnosno ekspanzivnu monetarnu politiku. Sličnu ulogu ima i funkcija upravljanja likvidnošću. Obje navedene funkcije utječu na visinu kamatnih stopa na kredite i depozite.
Koncept obavezne rezerve u bankarstvu javlja se početkom 19. vijeka i osiguravao je likvidnost obaveza banke tako što je data banka kod druge banke polagala rezerve u vidu visokokvalitetnih i brzo unovčivih sredstava, najčešće zlata. U početku je držanje rezervi na ovaj način kod neke druge banke bilo isključivo dobrovoljno i koristilo je kako bi jedna banka prihvatala novac od one druge, a sve to prije početaka korištenja nacionalih valuta. Banke su izdavale svoje vlastite banknote i rezervama koje su držale kod druge banke osiguravale su konvertibilnost tih banknota. Kako je vrijeme prolazilo, mijenjala se i uloga monetarne politike, a samim time i obavezne rezerve koja sve manje postaje izvor likvidnosti, a sve više mehanizam kojim se utječe na kreditnu ekspanziju banaka.
Prilikom određivanja politike obavezne rezerve, centralna banka polazi od definisanih ciljeva monetarne politike. Ti ciljevi mogu biti visoka zaposlenost, ekonomski rast, stabilnost cijena, stabilnost kamatnih stopa, stabilnost finansijskih tržišta, a sve zavisno od ekonomskih prilika u datim okolnostima, što je eksplicitno utvrđeno zakonom. Različiti ciljevi zahtijevaju različitu strukturnu politiku obavezne rezerve u okviru ukupnih instrumenata monetarne politike. Obaveznom rezervom može se kreirati stabilna potražnja za saldima rezervi i mnoge centralne banke u razvijenim zemljama koriste obaveznu rezervu u tu svrhu.
Obavezna rezerva u Bosni i Hercegovini
Monetarna politika CBBiH predstavlja mješavinu dva koncepta. Jedan koncept predstavlja diskrecionu monetarnu politiku (monetarna politika s diskrecionim pravom primjene monetarnih instrumenata – stope obavezne rezerve), a drugi (preovlađujući) monetarnu politiku zasnovanu na pravilima (fiksni devizni kurs i automatska konverzija stranih sredstava plaćanja u domaća sredstva plaćanja). Obavezna rezerva se u BiH primjenjuje od trenutka uspostavljanja aranžmana valutnog odbora 1997. godine. U početku je bila primjenjivana na dosta jednostavnom nivou u skladu sa strukturom bankarskog sektora, da bi kasnije tokom godina bila upotrebljavana u kontekstu ekonomskih kretanja u zemlji (ekspanzija i kriza).
Obavezna rezerva je klasičan instrument monetarno-kreditne politike. U uslovima monetarne regulacije, kakva je na snazi u BiH, obavezna rezerva predstavlja jedini i osnovni instrument monetarne politike CBBiH. Mehanizam obaveznih rezervi pruža mogućnost CBBiH da u sklopu tekuće monetarne politike kratkoročno reguliše kreditni potencijal poslovnih banaka pomoću visine stope obaveznih rezervi. Osnovica po kojoj se obračunava obavezna rezerva obuhvata širok dijapazon stavki pasive u bilansu stanja banaka koji sadrži elemente od depozitnog novca pa sve do dugoročnih depozita. Nezavisno od toga kako se odredi osnovica, na užoj ili široj osnovi, cilj njenog regulisanja ogleda se u smanjenju ili povećanju likvidnosti bankarskog sektora. Određivanje osnovice za obračun obavezne rezerve može da utječe na monetarna, pa samim tim i na privredna kretanja u ekonomiji Bosne i Hercegovine.
Autor teksta Odjeljenje za monitoring i analize
