Mnogi nacionalni spomenici u Sarajevu su na rubu devastacije, prepušteni vremenu i zaboravu
Nacionalni spomenici svjedoci su jednog vremena, jedne kulture, doba, arhitekture i naroda za koje je tlo Bosne i Hercegovine, u jednom periodu historije, bilo dom i utočište. No, mnogi su danas na rubu devastacije.
Za mnoge je neophodna posebna briga kako bi se sačuvali, i opstali, u svom izvornom obliku. Neki su pak prepušteni sebi samima, s obzirom da se, reklo bi se, nalaze na dnu liste prioriteta.
Iako svaki od njih zaslužuje, ako ništa, bar spominjanje, izdvojili smo njih nekoliko koji su na listi nacionalnih spomenika BiH, a koji su nadaleko prepoznatljivi.
Vakufi Čokadži Sulejmana
Vakufi Čokadži Sulejmana uvršteni su u novembru 2011. godine na listu nacionalnih spomenika BiH. Nalaze se na Austrijskom trgu, kod trolejbuske okretnice.
Stambeno - poslovna zgrada Vakufa Čokadži hadži Sulejmana u Sarajevu predstavlja jedno od najznačajnijih ostvarenja moderne, iz perioda između dva svjetska rata, iz opusa pionira bh. moderne Reufa Kadića, koje je uradio u svega tri godine - od 1938. do 1940. godine. Pored toga, objekat ima veliku dokumentarnu i ambijentalnu vrijednost, s obzirom da predstavlja autentično svjedočanstvo o urbanističkoj koncepciji vezanoj za Sarajevo u međuratnom periodu.
Zgrada Vakufa Čokadži hadži Sulejmana je izgrađena na vakufskom zemljištu, na današnjem Trgu Austrije, u neposrednoj blizini džamije koju je 1539. godine podigao Čohadžija hadži Sulejman efendija, sarajevski ajan i plemić.Tokom austrougarskog perioda na tom prostoru je formiran Vojni trg, izgradnjom objekata za potrebe austrougarske vojske dovršenih 1902. godine. Trg 1910. godine mijenja ime u Trg Franje Josipa I.
Trenutno su svi stanovi u zgradi privatizovani na osnovu Zakona o prodaji stanova na koje postoji stanarsko pravo, dok se u prizemlju nalazi poslovni prostor koji je privremeno vraćen na korištenje Islamskoj zajednici.
Dakle, iz ovoga možemo vidjeti da to, što je jedan objekat proglašen nacionalnim spomenikom, ne umanjuje njegovu namjenu i potencijal pa se, tako može iskoristiti i u korisne svrhe kao što je pretvaranje u poslovno-stambeni prostor. Nije nužno da nacionalni spomenici propadaju i urušavaju se, kao što je to često slučaj u našoj zemlji.
Kotromanićeva ulica
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, je u septembru 2013. godine donijela odluku se Graditeljska cjelina - grupa zgrada u Kotromanićevoj ulici (Kotromanićeva br. 36, br. 38. i zgrada na uglu Kotromanićeve i ul. Kalmija Baruha) u Sarajevu proglašava nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Radi trajne zaštite nacionalnog spomenika, utvrđene su sljedeće mjere zaštite koje se odnose na prostor.
- dozvoljeni su isključivo istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi, radovi na sanaciji i prezentaciji spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za prostorno uređenje i stručni nadzor nadležne službe zaštite nasljeđa na nivou Federacije Bosne i Hercegovine;
- prilikom radova na restauraciji objekta neophodno je sačuvati njegov izvorni izgled;
- dozvoljena je adaptacija prostora u cilju njegovog prilagođavanja savremenim potrebama pod uslovom da se sačuvaju stilske karakteristike objekta, uz odobrenje nadležnog ministarstva i stručno nadziranje nadležne službe zaštite;
- cjelina se može koristiti u stambene, poslovne, obrazovne i kulturne ciljeve, odnosno na način koji neće ugroziti integritet objekta i njegovo značenje u strukturi grada.
Iako se ulica nalazi u jednom od najposjećenijih i centralnih dijelova grada u kojem se, u neposrednoj blizini, nalaze tržni centri, parking, škola i sl - zgrade u ovoj ulici donekle predstavljaju i opasnost po građane zbog urušavanja fasada i krova. Pa, bez obzira na svoju historijsku vrijednost, zanemaruje se i umjesto da se nalazi na listi mjesta koje bi turisti trebali obići tokom posjete Sarajevu - čini se da je ulica zaboravljena.
Kasarna Jajce
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika je na sjednici održanoj u maju 2009. godine donijela odluku da se Graditeljska cjelina - Kasarna Jajce proglašava nacionalnim spomenikom BiH. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika donijela je odluku o stavljanju historijske građevine Jajce kasarne u okviru graditeljske cjeline - stari grad Vratnik na Privremenu listu nacionalnih spomenika BiH.
Kasarna je, međutim, danas devastirana i napuštena zgrada koja svojom pozicijom dominira iznad Sarajeva i vidljiva je sa skoro svih tačaka u gradu. Grad Sarajevo je krajem 2018. godine preuzeo vlasništvo nad ovom ruševnom zgradom i pratećim objektima, a jedino što je u ovom periodu urađeno je noćna rasvjeta.
Enterijer nekadašnje kasarne, kao i njena lokacija, bili su inspiracija režiseru Hajrudinu Šibi Krvavcu u antologijskom kinematografskom ostvarenju "Valter brani Sarajevo". Upravo je na platou ispred kasarne snimljena i legendarna scena i slavna rečenica "Das ist Walter".
No i pored niza prednosti koje, ne samo kasarna, već i ostali spomenici jednog vremena, kulture i arhitekture imaju, često su izloženi vandalizmu i uništavanju, kako njihovi eksterijeri - tako i interijeri. Tako, nerijetko možemo vidjeti da su zidine išarane grafitima, a prostor ispunjen raznoraznim smećem, a povremeno je i dom za pse lutalice.
Činjenice da se određeni objekti nalaze na listi nacionalnih spomenika, pa i pod zaštitom UNESCO-a, znači da se i dalje oni mogu restauirati pod uslovom da ne mijenju svoj prvobitni oblik. Sličnu sudbinu, kao kasarna, zgrade u Kotromanićevoj i vakufi, dijeli i zgrada Željezničke stanice u Sarajevu koja, uz svoj izuzetni potencijal - propada.
Na listu nacionalnih spomenika u Sarajevu možemo dodati i graditeljsku cjelinu Careve džamije.
Komisija je graditeljsku cjelinu Careve (Hatibove, Stare sultan Mehmeda, Stare-Atik, Gazi sultan Fatih Mehmed-hanove) džamije sa Isa-begovom banjom u Sarajevu proglasila u novembru 2004. godine nacionalnim spomenikom BiH.
Nacionalni spomenik čini: džamija sa prednjim i bočnim trijemovima, unutrašnje dvorište sa šadrvanom, zgrada Ulema-medžlisa, harem sa nišanima, turbe šejha Bistrigije, kameni zidovi ograde, dvije kapije i objekat Isa-begove banje. Kako se navedeno na stranici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite i rehabilitacije, utvrđene Zakonom o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8.
Džamija je 2014. godine restauirana zbog, kako je tada navedeno, pukotina koje su se pojavile na glavnoj kupoli džamije s vanjske strane, koje nisu toliko rizične, ali se kupola morala kompletno sanirati kako vremenom ne bi došlo do proširenja.
Za obnovu nacionalnih spomenika potrebna je saglasnost upravitelja ili vlasnika, a naravno potrebno je i obezbjediti određena novčana sredstva - u visini koja ovisi od toga o kakvom fizičkom stanju se nalazi objekat. Bilo kako bilo i kod ovakvih situacija - inicijativa - potrebna je prvenstveno volja i želja da se građevine, čija je vrijednost neprocjenjiva, sačuvaju od vremena pa i nas samih.
