Stari grad Ljubuški: Priča o drugoj i manje poznatoj tvrđavi hercega Stjepana Kosače
Tvrđava iz 15. stoljeća nalazi se na vrhu brda Buturovice, odakle se pruža prekrasan pogled na ovaj vječno pogranični kraj. Iako djeluje kao sjajna utvrda za odbranu zapadnih granica onoga što je nekad držao hercegovački velikaš, historija piše da je tvrđava nastala u vrijeme borbi Stjepana s vlastitim sinovima, knezovima Vladislavom i Vlatkom. Vladislav je 1452. godine prešao na stranu Dubrovačke republike, a Stjepan se sklonio u tvrđavu u Ljubuškom. Sin je potom probao zauzeti Ljubuški, ali mu to nije uspjelo.
Civitas Lublano ime je pod kojim se hercegova tvrđava u Ljubuškom navodi u seriji dokumenata i povelja aragonskog kralja Alfonsa V iz 1452. godine pa se ta godina smatra i godinom njenog nastanka. Desetak godina kasnije u ovaj kraj dolaze Osmanlije, kada 1463. godine prvi put osvajaju Ljubuški te utvrđenje u narednom periodu poprima zaista onaj, ranije navedeni, pogranični karakter.
Ugovor koji Turci 1503. godine potpisuju s Ugarima spominje Ljubuški kao pogranični grad koji ostaje pod njihovom vlašću. Tvrđava u Ljubuškom u vrijeme Osmanlija najviše se spominje u kontekstu Nesuh-age Vučjakovića, njenog dizdara. Nesuh-aga proširuje tvrđavu i u njoj gradi džamiju. Narednih više od tristo godina Ljubuški mijenja svoj administrativni okvir u carstvu, ali tvrđava na brdu sve do 1835. godine ne gubi svoj značaj.
Danas kad posmatrate tvrđavu iznad Ljubuškog ne možete da ne primijetite dva prstena. Unutrašnji koji je nastao u vrijeme srednjovjekovne bosanske države i širi koji su dogradile Osmanlije. Glavni dio srednjovjekovne tvrđave je kula Herceguša, a mogu se uočiti ostaci raznih objekata kao što su pekara, hambar ili čatrnje.
Čatrnje su obnovljene, što je bitno za sigurnost današnjih posjetitelja, i u vidljivo su boljem stanju od onih u Blagaju.
Ne znamo da li je tako bilo u vrijeme hercega Stjepana, ali popeti se uz brdo kojim je nekad vjerovatno jahao veliki vojvoda višestruko je teže nego popeti se do njegove blagajske rezidencije. Iako šturi turistički vodiči navode i izvjesni makadamski put koji vodi do podnožja tvrđave, naša ekipa se do srednjovjekovne utvrde probijala napornim pješačenjem od četrdesetak minuta po teško prohodnom kršu. Uspon je idealan za educiranje o gmizavcima i rasprave šta je zmija, a šta blavor.
Stari grad Ljubuški na listi je nacionalnih spomenika ove države i primjetno je da je ulagano u njegovu rekostrukciju i revitalizaciju, ali daleko je to od nivoa koji je potreban da se ovaj vrijedni spomenik stavi u funkciju u današnjem vremenu i bude nešto više od lokacije za avanturistički turizam.
