Godišnjica Prvog zasjedanja AVNOJ-a u Bihaću: Od Bihaćke republike, bratstva i jedinstva do otvaranja muzeja
Sredinom oktobra 1942. godine vrhovni komandant Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP) Josip Broz Tito izdao je naređenje da se oslobodi grad Bihać sa neposrednom okolinom Bosanskom Krupom, Otokom, Cazinskom krajinom, Ličkim Petrovim Selom,Cetingradom i Slunjem, sa ciljem da se povežu u jednu cjelinu ranije oslobođene teritorije u zapadnoj Bosni i Hrvatskoj.
Bihaćka republika: Centar jugoslavenske teritorije 1942/1943. godine
Borbe za oslobođenje Bihaća okončane su 4. novembra 1942. godine oslobođenjem grada i okolnih sela, a do 15. novembra oslobođeni su i svi ostali gradovi i mjesta. Tako je bihaćkom operacijom stvorena najveća koncentracija partizanskih snaga i njihova najveća pobjeda od početka narodnooslobodilačke borbe, a ujedno je proglašena Bihaćka republika.
Od početka novembra 1942. do kraja januara 1943. Bihać je bio centar slobodne jugoslovenske teritorije, koja se prostirala od prilaza Karlovcu i Zagrebu, do rijeke Bosne i Neretve, obuhvatajući površinu od oko 50.000 kilometara kvadratnih. Odnosno, bila je veća od, primjerice, Belgije ili Švicarske.
Istovremeno, Bihać je postao sjedište najvišeg vojnog i političkog rukovodstva NOP-a. U njemu su rješavani najkrupniji problemi od kojih je zavisio ishod rata, a najznačajnije vojne i političke odluke u toku Narodnooslobodilačkog rata donesene su u ovom gradu.
Prvo zasjedanje AVNOJ-a: Položeni temelji za "bratstvo i jedinstvo" svih naroda Jugoslavije
Na tom tragu je 26. i 27. novembra 1942. godine, odnosno prije tačno 74. godine, održano Prvo zasjedanje Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ). Radi se o tijelu koje je konstituisano kao općepolitičko predstavništvo Narodnooslobodilačkog pokreta i koje je bilo od velikog značaja za političku afirmaciju narodnooslobodilačkog pokreta na unutrašnjem i međunarodnom planu.
Tijelo je imalo oblik parlamentarne sjednice na kojoj su se pitanja od najveće državne važnosti razmatrala javno pred prisutnom publikom. Prvo zasjedanje AVNOJ-a potvrdilo je proces federalnog institucionaliziranja Jugoslavije koji je trajao od prvih dana rata, mada se termin federacija prije jeseni 1943. godine nije pojavljivao u izjavama Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije i središnjih organa NOP-a.
"Na historijskoj skupštini 26.11.1942. godine u Bihaću, prvi put u našoj historiji sastalo se jedno predstavništvo svih naših naroda, poniklo iz njihovih redova u jeku borbe i u njihovim najtežim časovima. Ono je donijelo dalekosežne odluke, usmjerene da se do krajnjih granica ujedine napori svih rodoljubivih snaga u revolucionarnu borbu za konačno oslobođenje zemlje i za srećniju budućnost jugoslovenskih naroda. Formiranjem AVNOJ-a položeni su temelji istinskog bratstva i ravnopravnosti naroda Jugoslavije jednog novog i pravednijeg društvenog uređenja", riječi su kojima je Josip Broz Tito opisao značaj Prvog zasjedanja AVNOJ-a u Bihaću.
Edvard Kardelj, slovenski i jugoslavenski političar i publicist koji je dugo vremena smatran nasljednikom samog Tita, u knjizi "Put nove Jugoslavije" zapisao je da su 26. i 27. novembra 1942. godine u Bihaću "jasno obilježene konture buduće Jugoslavije".
Muzej AVNOJ-a u Bihaću
Centralni odbor Saveza udruženja boraca Narodnooslobodilačkog pokreta (SUBNOR) Jugoslavije je u junu 1952. godine formirao Odbor za obilježavanje i uređenje svih mjesta u kojima su se odigrali značajni događaji u toku NOB-a. Tada je odlučeno da se pored Titove Užice, Foče, Jajca, Drvara i Visa, u Bihaću isto obilježi uređenjem i otvaranjem Spomen-muzeja Prvog zasjedanja AVNOJ-a.
Muzej je osnovan 1952. godine kao memorijalni i jugoslovenski, a smješten je u zgradi "Kloster" u sali u kojoj se i održalo Prvo zasjedanje AVNOJ-a. Zgrada je sazidana 1939. godine kao poklon jednog Bišćanina iseljenika u Americi samostanu časnih sestara. Godine 1952. prvi put su u njoj izvedeni konzervatorsko-restauratorski radovi, zatim 1976./1977., te 1982. godine.
U posljednjem ratu, zgrada je usljed artiljerijskog djelovanja bila u potpunosti devastirana, pa se ponovo javila potreba za oživljavanjem objekta i samog muzeja. Stvarna akcija javila se tek 2003/2004. godine, kada je financijski i kroz razne druge načine iskazana saglasnost o zajedničkom djelovanju u obnovi objekta od strane Federalnog ministarstva kulture i sporta, Ministarstva obrazovanja, nauke, kulture i sporta USK-a, Općine Bihać, Federalnog zavoda za zaštitu kulturnog naslijeđa, Muzeja USK-a i predstavnika kulturnog života Bihaća.
Zaštita objekta je obuhvatala konzervatorski pristup objekta čiji je cilj bio sprječavanje devastacije i propadanje građevine kao cjeline, odnosno očuvanja njezinih izvornih, urbanističko-arhitektonskih, posebno povijesnih značenja, umjetničkih i estetskih karakteristika. Obnova objekta je značila graditeljsku obnovu strukture i konstruktivno i namjensko osposobljavanje osnovnog objekta i pojedinih depadansa za trajno korištenje sukladno spomeničko-zaštitnom režimu i namjeni. Revitalizacija objekta je podrazumijevala vraćanje života prostoru, njegovo oživljavanje unošenjem zadržaja koji bi zadovoljavali savremeni koncept muzeja, potrebe upravnih, kulturnih, obrazovnih, naučnih, turističkih i drugih djelatnosti, dakle obnovu društvenog života u njenoj urbanoj strukturi.
Realizacija projekta odvijala se nekoliko godina i kroz određeni broj faza, a urađeno je sljedeće: izvršena su neophodna istraživanja; izrađena je idejno-historijska koncepcija; izvršena je analiza i selekcija muzejskog materijala; priručna konzervacija i zaštita 47 muzejskih predmeta i restauracija 7 umjetničkih djela; izrađen je tematsko-ekspozicioni plan, priprema eksponata i likovno rješenje izložbe. U promišljanju o tehnici ekspozicije, vodilo se računa da ona po načinu i formi bude savremena, ali i da sačuva autentičnost atmosfere koja je već određena autentičnošću izložbenog sadržaja i autentičnošću izložbenog prostora.
Muzej AVNOJ-a u Bihaću ponovo je otvoren 25.11.2013. godine i od tada je dostupan svim znatiželjnicima i turistima. Muzej radi svakim radnim danom od 08.00 do 15.00 sati, dok je vikendom i neradnim danima, kao i za grupne posjete potrebna najava.
