Jevrejsko groblje jedini svjedok postojanja Jevreja u Visokom
U razgovoru za Fenu istraživač Jevrejske zajednice u BiH Eli Tauber navodi da grobljem neformalno upravlja lokalno pokopno preduzeće.
"Dok je direktor bio Asmir Hodžić saradnja s Jevrejskom zajednicom bila je veoma uspješna, podignuta je kapija, uređeni spomenici i napravljen izvanredan album svih spomenika. Nažalost, danas nemamo nikakvu saradnju", kaže Tauber.
Tauber priča da je naziv jevrejske zajednice u Visokom bio Jevrejska bogoštovna opština Visoko. Za vrijeme Prvog svjetskog rata u Visokom je bilo mnogo Jevreja izbjegica iz okoline i iz Sarajeva. Poslije rata mnoge porodice su ostale u Visokom. Osim Sefarada, bilo je i Aškenaza ljekara, advokata, zubara, profesora i geometara.
Jevreji u Visokom uglavnom su se bavili sitnom trgovinom i zanatima. Od zanata najviše su bili zastupljeni limari, brijači, krojači, kožari, obućari i krpadžije.
"Elijas Kabiljo koji je došao iz Sarajeva sagradio je ciglanu, zidao kuće i davao ih u najam. Te kuće i danas stari Visočani zovu 'Kabiljine kuće'" kaže Tauber.
Na teritoriji sreza visočkog i to u Visokom, Brezi, Dabravini, Sutjesci i Kaknju živjelo je prije Drugog svjetskog rata 199 Jevreja i to 108 muškaraca i 91 žena. Za vrijeme okupacije ostale su kod svojih kuća svega tri osobe i to jedna kao apotekar u Varešu i u Visokom dvije starice koje zbog bolesti nisu mogle putovati.
"Od 199 osoba ostalo ih je u životu 18 (12 muških i 6 ženskih), a za 181 osobu se sigurno zna da nisu ostale u životu", rekao je Tauber.
Odmah u početku okupacije Javreje su počeli sistematski proganjati. Već prvih dana okupacije po naređenju Nijemaca zatvorene su sve jevrejske radnje, bogomolje i kulturne ustanove, koje su prethodno njemački vojnici i oficiri opljačkali. Kao i svugdje, tako su i ovdje tjerali Jevreje na prisilni rad.
U junu 1941. godine napustili su Nijemci visočki srez, a svu vlast su preuzeli ustaše, koji su nastavili s proganjanjima jevrejskog življa u visočkom srezu. Postavljeni su povjerioci u jevrejskim radnjama, koje su posve opljačkali.
Zatim su 28. juna 1941. pohapšeni gotovo svi muškarci i zatvoreni kao taoci, a 1. augusta 1941. godine odvezena je u koncentracioni logor u Gospić prva grupa istaknutih Jevreja, većinom intelektualaca, kao politički sumnjive osobe.
Malo kasnije odvedena je i druga grupa muškaraca i do kraja septembra 1941. odvedeni su svi Jevreji bez razlike na spol i dob iz sreza visočkog u koncentracioni logor Jasenovac.
"Prilikom provođenja u logor ustaše su ih zlostavljali, tukli, pljuvali na njih, a mlađe žene su grupno i pojedinačno silovali", priča Tauber.
Tauber je na kraju istaknuo da je 19. augusta 1979. godine podignut lijep spomenik od mramora u spomen na pobijene Jevreje i pale borce, koji su nekada živjeli u Visokom.
