Kako su na Sarajevo u Drugom svjetskom ratu padale tone bombi koje i danas skriva zemlja

Vrana se u svom istraživanju osvrće na 1941. godinu, kada je prve napade na Sarajevo izvršilo zrakoplovstvo Njemačke, te prati dešavanja sve do kraja 1943. godine kada su saveznička zrakoplovstva bombardovala grad.

Njemački napadi na Sarajevo

Dan nakon istupanja Kraljevine Jugoslavije iz Trojnog pakta, 27. marta 1941. godine, Hitler je donio Direktivu 25 - naređenje glavnoj komandi za invaziju i uništenje Jugoslavije. Ovom direktivom je između ostalog predviđeno da, čim uslovi dozvole, zračnim napadima budu uništeni zemaljski objekti jugoslavenskog zrakoplovstva i glavni grad Beograd stalnim dnevnim i noćnim napadima u operaciji poznatoj pod nazivom "Odmazda".

Kako Vrana nadalje pojašnjava, tako je uslijedilo i prvo bombardovanje Sarajeva, 6. aprila 1941. godine, kada je na aerodrom u Rajlovcu bačeno 88 bombi od 250 kilograma i 220 bombi od 50 kilograma.

"Iako je u Hitlerovoj Direktivi 25 naglašeno uništenje Beograda, što je u praksi rezultiralo teškim razaranjem ovog grada, 12. i 13. aprila su također bombardovani rezidencijalni dijelovi Sarajeva, pri čemu su bombe pale uglavnom na civilne ciljeve", navodi Vrana u istraživanju.

Prvi pogođeni objekti u Sarajevu su bili zgrade pošte i suda te Željeznička stanica, hotel Zagreb, Cirkus-platz (područje oko današnjeg hotela Holiday), naselja Bistrik, Medrese, Bjelave, Hrid i Vratnik, gdje je pogođena osnovna škola.

Vrana pojašnjava da je njemačka avijacija imala dva cilja, onesposobiti jugoslavenske zračne snage za efektivna dejstva i bombardirati gradsko područje Sarajeva. S tim u vezi jedini napadi Nijemaca koji su ciljali gradsko područje i stanovništvo su oni iz 12. i 13. aprila 1941. godine.

Savezničke zrakoplovne snage nad Balkanom

Prvi saveznički bombarderski napad na Sarajevo izvršen je 25. novembra 1943. kada zračne snage Američkog armijskog ratnog zrakoplovstva (USAAF) zbog lošeg vremena i oblaka nad Sarajevom nisu vidjeli mete,te su bacili četiri bombe od ukupno 18 planiranih. Bombe su pale između ulica Terazije i Urijan-dedina.

Vrana pojašnjava da je glavna meta savezničkih napada na Sarajevo bila željeznica. Na području Sarajeva i okoline izvršeno je 10 misija strateške avijacije koje su izvršile američke i britanske zrakoplovne snage, a u ovim misijama je na grad bačena 931 tona bombi. Na Sarajevo je poslano ukupno 15 misija, od kojih su tri prekinute zbog loših vremenskih uslova. U 12 uspješnih misija iz ukupno 338 borbenih aviona su bačene bombe na Sarajevo.

Iz ovog perioda izdvaja se bombardovanje Alipašinog Mosta na koji je bačeno 70,8 tona bombi, ali više od polovine njih je promašilo metu. Analizom aerofoto snimaka vidljivi su promašaji i od nekoliko kilometara. U ovom napadu je poginulo oko 300 osoba.

"Poredimo li ukupnu količinu bombi bačenih na Sarajevo s bombardovanjem rumunskog Ploeštija, najbombardovanijeg grada u jugoistočnoj Evropi na koji je bačeno 11.613 tona bombi ili bombardovanjem Beča, vidi se da je Sarajevo tokom većeg dijela Drugog svjetskog rata bilo marginalan cilj. Strateški značaj Sarajeva raste ulaskom Crvene armije u Jugoslaviju te onemogućavanjem povlačenja njemačkih snaga prugom Solun - Sofija - Beograd - Ljubljana i rijekom Dunav, što su bile strateške komunikacije u jugoistočnoj Evropi", pojašnjava Vrana.

Neproporcionalan broj žrtava

Žrtve koje su izazvali napadi avijacije na Sarajevo i okolinu nisu precizno ustanovljene, a Vrana naglašava kako je jasno da je broj stradalih neproporcionalno mali. Popisom žrtava Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji, koji je izvršen 1964. godine, utvrđen je broj od 316 žrtava bombardovanja u BiH, ali njime nisu obuhvaćene žrtve koje su u ratu smrtno stradale od Narodnooslobodilačke vojske ili snaga antiosovinske koalicije.

Najteže bombardovanje Sarajeva je bilo 7. novembra 1944. kada je na grad bačena gotovo polovina od ukupnog broja bombi koje su pogodile grad u Drugom svjetskom ratu. Najveće stradanje tada je zabilježeno u izbjegličkom skloništu u zgradi Bratinske blagajne u ulici Danijela Ozme (današnja zgrada Centralne izborne komisije BiH) kada je poginulo više od 100 ljudi.

"Smatra se da je u njemačkim napadima na Sarajevo 1941. godine poginulo oko 90 ljudi, dok je analizom različitih izvora broj poginulih u savezničkim napadima između 611 i 665. Broj žrtava savezničkih napada nije konačan, jer nakon dva najteža napada 8. septembra i 7. novembra 1944. godine nije ustanovljen potpun broj žrtava, pošto je smatrano da je bilo stradalih čija su tijela potpuno raznesena. Međutim, mnogo je važnije naglasiti da su napadi na grad koje su izveli Nijemci i saveznici imali potpuno različite mete. Dok je cilj njemačkih napada bilo gradsko područje u kojem su i sami stanovnici bili meta, saveznička bombardovanja su bila usmjerena na ciljeve od vojnog značaja", navodi pripadnik FUCZ-a koji je kroz svoju dugogodišnju karijeru deminirao veliki broj neeksplodiranih ubojitih sredstava.

Vrana svoje istraživanje zaključuje podatkom da je u zračnim bombardovanjima gradskog područja Sarajeva tokom Drugog svjetskog rata stradalo između 700 i 750 osoba, što je oko 0,8 posto populacije grada s početka Drugog svjetskog rata, koja je iznosila oko 96.000 ljudi.

Danas, 80 godina poslije, i dalje se ne nazire kraj priči o aviobombama iz Drugog svjetskog rata. U Federaciji BiH je tokom posljednjih 15 godina uklonjeno 58 aviobombi, mase veće od 100 kilograma, a najviše ih je nađeno na području Alipašinog Mosta u Sarajevu, bivšeg aerodroma Jasenica u Mostaru i u okolini Drvara. Da li će i kada još koja isploviti na površinu zemlje, niko ne može znati.

Detaljno istraživanje Seada Vrane i procjena rizika od neeksplodiranih bombi će biti prezentirani na međunarodnoj konferenciji o deminiranju i uklanjanju eksplozivnih sredstava.