Kakvih se sankcija za "novčanike režima" u Republici Srpskoj pribojava Aleksandar Vučić
“Važno je da pokažem da RS nije izvor problema. I ono što želim da kažem je da će Srbija biti protiv bilo kakvih sankcija protiv bilo koga u RS-u. Naš stav je jasan i nedvosmislen. Molimo sve da dođemo do rješenja razgovorom. Sankcije nikome neće ništa dobro donijeti”, kazao je Vučić i dodao da je Dodiku prenio važne poruke međunarodnih zvaničnika.
Iz navedene poruke može se iščitati da je RS u centrima odlučivanja prepoznata kao izvor problema, te da su sankcije stavljene na sto.
Klix.ba je ranije objavio da bi sankcije mogle obuhvatiti ne samo zvaničnike, već i firme bliske SNSD-u, kao i da bi se, pored SAD-a, Velike Britanije i Kanade, ovoj akciji mogao pridružiti značajan dio evropskih država, na čelu sa Njemačkom, što je potvrdio i sam Dodik u jednoj od svojih izjava.
U izvršnoj direktivi broj 14033, koju je 8. juna ove godine potpisao američki predsjednik Joe Biden, definisano je da će sankcijama biti pogođena lica koja budu osporavala Dejtonski mirovni sporazum, te odluke OHR-a i zaključke Upravnog odbora vijeća za implementaciju mira, u što se uklapa rukovodstvo SNSD-a, na čelu sa Dodikom. Međutim, u jednoj od tačaka direktive (sekcija 1, stav 6) kaže se da će sankcije obuhvatiti i osobe koje su “materijalno podržavale, sponzorirale, osiguravale finansijsku, materijalnu ili tehnološku podršku u dobrima i uslugama“ navedenim aktivnostima.
Ukazom američkog predsjednika samo su teorijski određena lica koja mogu postati predmetom sankcija. Konkretna imena utvrđuje Ministarstvo finansija SAD-a.
Da bismo razumjeli na koji način bi, ukoliko nastave podrivati Dejtonski sporazum i OHR, vlasti entiteta mogle biti sankcionisane, korisno je sagledati najnovije sankcije protiv vlasti Bjelorusije, koje su SAD nametnule prije nešto više od dva mjeseca, u saradnji sa Kanadom, Velikom Britanijom i EU.
Ove sankcije su uvedene 9. avgusta 2021, tačno godinu dana nakon velikih protesta u Bjelorusiji, kada je opozicija optužila Lukašenka da je lažirao rezultate izbora, a nakon čega je uslijedio talas represije, u kojem je uhapšeno više hiljada opozicionara.
U odluci od 9. avgusta, Ministarstvo finansija SAD-a je uvelo sankcije za 44 pojedinca i pravna subjekta bliska Lukašenku. Među njima se izdvaja nekolicina, koji su u saopćenju Ministarstva finansija SAD-a nazvani “novčanici režima”.
Nikolaj Varabej je bjeloruski oligarh koji je, zahvaljujući bliskim vezama sa Lukašenkom, izgradio čitavu poslovnu imperiju, koja obuhvata više različitih kompanija: BelKazTrans (prevoz uglja na području cijele zemlje), NovopolotskInterservice (jedna od najvećih naftnih kompanija), zatim banka Absolutbank, itd. Varabejova poslovna mreža se proteže i na Ukrajinu, gdje filijala njegove firme BelKazTrans isporučuje ugalj iz Rusije za područje Donbasa.
Drugi bjeloruskih oligarh pogođen sankcijama jeste Aleksej Aleksin. Zahvaljujući političkom utjecaju, Aleksinovekompanije Inter Tobacco i Energo-Oil drže monopol na proizvodnju i prodaju cigareta, što mu je osiguralo enormno bogatstvo. Također, Aleksin drži i veliku kompaniju za kamionski saobraćaj Belneftgaz.
Među sankcionisanim je i kompanija Dana Holdings Limited,koja je registrovana na Kipru. Ključni čovjek kompanije je Nebojša Karić, koji je, kako ističu američke vlasti, dio porodice Karić koja je bila aktivna u Srbiji za vrijeme Miloševićevog režima. Ova građevinska kompanija je dobila brojne građevinske projekte u Minsku, a zauzvrat je pružala finansijsku podršku Lukašenku, te mobilisala svoje radnike na mitinzima podrške vlastima.
Praveći paralelu, u kontekstu najavljenih sankcija prema vlastima u RS-u, nameću se imena sličnih kompanija bliskih SNSD-u.
Već godinama opozicija u RS-u ističe da građevinska kompanija Integral Inžinjering, na čijem čelu je Slobodan Stanković, sklapa ugovore zahvaljujućim bliskosti vladajućoj strukturi. Podsjećanja radi, Integral Inžinjering je radio neke od najvećih projekata, kao što su izgradnja zgrade Vlade RS-a, zgrade RTRS-a, kao i dionica na autoputu Doboj - Gradiška, itd.
Pored Stankovića, opozicionari u RS-u često ističu i Mileta Radišića, vlasnika građevinske firme Grand Trade, koji je i kum Milorada Dodika. Opozicija iz RS-a je nedavno problematizirala pokušaj da Uprava za indirektno oporezivanje kupi zgradu upravo od ove firme, po cijeni od skoro 100 miliona KM, iako je ova državna institucija za kupovinu zgrade prvobitno zacrtala samo 37 miliona, čime je razlika od 63 miliona dovedena pod znak sumnje.
Integral Inžinjering i Grand Trade samo su dvije među šezdeset firmi za koje je gradonačelnik Banje Luke Draško Stanivuković ustvrdio da su u direktnoj službi Dodika i SNSD-a.
Na udaru sankcija u Bjelorusiji našla se i kompanija Belaruskali OAO, jedan od vodećih svjetskih proizvođača kalij-hlordia, tzv. “potaša“, koji se koristi u industriji umjetnih gnojiva. Sankcijama je naređeno svim američkim i evropskim firmama da, u roku od 120 dana, obustave sve transakcije sa ovom firmom.
Prema uvedenim sankcijama EU, zabranjen je uvoz duhanskih i naftnih proizvoda, “potaša“ i drugih važnih proizvoda za bjelorusku ekonomiju.
Paralela koja se nameće jeste ona sa zvorničkom Aluminom, koja proizvodi glinicu i hidrate, te ih plasira najviše na strana tržišta, uključujući SAD, Njemačku, Italiju i druge evropske države. U slučaju zabrane međunarodnih transakcija, došlo bi do krize proizvodnje i gubitka milionskih prihoda za Aluminu.
Među sankcionisanim pojedincima u Bjelorusiji su bili i šef obavještajne službe Dzmitry Hara, ministar saobraćaja, Aleksej Auramenka, članovi parlamenta, te brojni drugi zvaničnici koji su uzeli učešće u progonu opozicije i nasilnom suzbijanju protesta.
U tom kontekstu, moguća meta potencijalnih sankcija u RS-u svakako su zvaničnici koji gorljivo podržavaju Dodikove aktivnosti, od Željke Cvijanović, preko Radovana Viškovića i Nedjeljka Čubrilovića, pa sve do direktora SIPA-e Darka Ćuluma i drugih kadrova u sigurnosnim službama, koji su se nedavno odazvali na Dodikov poziv za sastanak, u kontekstu pokušaja NSRS-a da spriječi rad državnih institucija.
Na koncu, najnovijim sankcijama u Bjelorusiji obuhvaćeni čak i sportisti i sportski savezi, koje će naročito teško pogoditi zabrane putovanja. Sankcijama je, recimo, obuhvaćen i Dimitri Šakuta, poznati bjeloruski kikbokser, ali i Olimpijski savez Bjelorusije, na čijem je čelu najstariji Lukašenkov sin - Viktor Lukašenko.
U ovom pogledu, nameće se očita paralela sa sportskim kolektivima bliskim SNSD-u - npr. Košarkaškim klubom Igokea i Fudbalskim klubom Borac, ali i Fudbalskim savezom na entitetskom i državnom nivou. Podsjećamo, generalni menadžer Igokee je Igor Dodik, sin predsjednika SNSD-a, a predsjednik Fudbalskog saveza BiH, kao i Fudbalskog saveza RS-a je Vico Zeljković, nećak Milorada Dodika.
U slučaju sankcija prema članovima porodice Dodik i širem krugu oko SNSD-a, posljedice bi mogli trpiti sportski kolektivi i savezi.
Valja istaknut da je ovdje naveden samo neki od direktnih efekata sankcija, dok su oni indirektni mnogo širi. Uvođenje čak i selektivnih sankcija obeshrabrilo bi zapadne firme, koje bi planirale poslovanje u RS-u, jer bi se taj ekonomski prostor pokazao kao nesiguran.
Također, sve bi se kompanije iz RS-a našle pod dodatnom lupom, ionako rigoroznih finansijskih kontrola banaka i drugih institucija, pa čak i kada ne bi imale direktnu štetu od sankcija, samo usporavanje procesa bi dovelo do posrednih šteta.
