Referendum je bio zadnja opcija za BiH pred nabujalom velikosrpskom politikom
O tim presudnim događajima i procesima, uoči referenduma, razgovarali smo sa historičarom Edinom Omerčićem, doktorantom i uposlenikom Instituta za historiju u Sarajevu, koji nam je govorio o utjecaju bosanskog političkog faktora na spomenute procese, ulozi Alije Izetbegovića, djelovanju Nijaza Durakovića i drugim interesantim temama.
Nijaz Duraković: Nije prepoznata opasnost dolaska Miloševića
Na pitanje kakav je bio odnos bosanskohercegovačkog i drugih komunističkih rukovodstava prema potrebi očuvanja zajedničke države Omerčić ističe da "dosadašnja istraživanja sociologa, politologa i historičara ovog razdoblja govore, pa potom i dnevničke bilješke, memoarska građa i objavljena sjećanja pojedinaca, bosanskohercegovačko komunističko rukovodstvo je slovilo kao jedno od onih rukovodstava koje je privrženo bratstvu-jedinstvu, dok se unutar saveza komunista u Sloveniji i Makedoniji dešavaju određene promjene. Rukovodstva u Srbiji i Crnoj Gori evoluiraju prema nacionalizmu, koji je autoritaran, agresivan. Naravno postoje manja ili veća neslaganja među naučnicima o ovoj ocjeni, ali je to nekakav zajednički nazivnik."
Također naglašava da je na X kongresu Saveza komunista BiH isto u potpunosti zakazalo, te da se rukovodstvo na čelu sa Nijazom Durakovićem uopšte nije snašlo, "jer nije znalo prepoznati trenutak vremena, stanje u zemljama Istočnog bloka i prepoznati opasnost smjene Stambolića odnosno dolaska Miloševića na vlast u Srbiji. Tu možemo tražiti odgovornost za raspad, ne samo bosanskohercegovačkog rukovodstava, nego čitavog državnog i partijskog aparata, kojeg je Milošević kao vrsni tehnolog vlasti lakoćom izigrao."
Kutiljerove zablude
Evropska zajednica i međunarodni faktor pokušali su, tokom Lisabonskog procesa 1992. godine, da sa predstavnicima najmoćnijih stranaka nađu rješenje bosanske krize. Često se u regionalnim medijima ili izjavama srpskih političara, krivica za rat i danas prebacuje na bosanskohercegovačko rukovodstvo zbog odbijanja Kutiljerovog plana. U tom kontekstu pitali smo Omerčića da li je u stvarnosti srpsko rukovodstvo 1992. godine bilo spremno prihvatiti nezavisnu BiH u bilo kojoj varijanti.
"To su gluposti koje proizlaze iz ograničenih pogleda i amnezije, pogledi koji ne uzimaju u obzir promjene koje se dešavaju na međunarodnom nivou, smjene na funkcijama generalnog sekretara OUN, smjene predsjedavajućih u Evropskoj zajednici, tokovima u pokušajima razrješenja jugoslavenske krize. Prije svega je Milošević bio taj koji je odbacio Carringtonov plan čime su završeni i tzv. Haaški pregovori, odnosno Mirovna konferencija o Jugoslaviji koju je lord Carrington sazvao sredinom oktobra 1991. godine. Na toj je konferenciji Evropska zajednica otvorila put prema raspadu Jugoslavije, odnosno osamostaljivanju njenih sastavnih republika”, tvrdi on, te dodaje, da su plan odbacili i Srbi i Hrvati, a Carrington i Cutileiro iskonstruisali i predstavili Izetbegovića kao jedinog krivca za propast plana.
Također naglašava da je pregovaranje trebalo biti nastavljeno krajem aprila, ali su ratna dešavanja to onemogućavala. "Ratna dešavanja – izgleda da se mora reći – koja nisu vezana za granatiranje beogradskih ulica iz Zemuna, ili Novoga Sada sa Fruške gore, Niša – već su vezana za početak opsade Sarajeva – jer takve gluposti idu do te mjere i takve jedne ignorancije i nepismenosti,” ističe Omerčić.
Iznuđen potez Alije Izetbegovića
Omerčić naglašava da je održavanje referenduma i proglašenje nezavisnosti u najvećoj mjeri bio iznuđen potez , jer bosanskohercegovačko rukovodstvo nije željelo razbijanje Jugoslavije, niti je planiralo samostalnost Bosne i Hercegovine.
"Kada govorimo o Izetbegoviću, možemo raspravljati o tome na koji je on način, i tokom 70-ih kada piše Islamsku deklaraciju i tokom Sarajevskog procesa kada je 1983. godine osuđen, vidio i predlagao državno uređenje, ali je ono bilo, ne samo 70-ih već i tokom 80-ih, pa i početkom 90-ih u jugoslavenskim državnim okvirima," tvrdi Omerčić.
"Sve dok su i Hrvatska i Srbija u jugoslavenskom sklopu, Izetbegovićev cilj nije nezavisna Bosna i Hercegovina, dokle god je postojala takva krnja Jugoslavija koja će imati u svom sastavu i Hrvatsku i Srbiju, Izetbegoviću takav državni okvir odgovara”, ističe Omerčić, te dodaje da je bosanskohercegovačka nezavisnost potaknuta ratnim dejstvima i separatizmom velikosrpske politike.
"Nikada rukovodstvo Srpske demokratske stranke nije prihvatalo nezavisnost Bosne i Hercegovine osim u varijanti da se - na osnovu etničkog čišćenja i zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava izvršenih tokom 1992. godine na teritoriji Bosne i Hercegovine – prvo osamostali i potom kao nova teritorijalna jedinica oformljena od teritorija koje su formirane od jednonacionalnih, od nesrpskog stanovništva očišćenih oblasti, na kojima postoji vlast samo jedne partije (bilo hrvatskog bilo bosanskohercegovačkog SDS-a) - priključi Jugoslaviji čija su nova ustavna rješenja to već predviđala i omogućavala. Na bilo kakav zahtjev za samostalnosti i neovisnosti Bosne i Hercegovine - Karadžić je u saradnji sa rukovodstvom u Srbiji i JNA – imao spreman isključivo vojni odgovor", zaključuje naš sagovornik.
