Od posljedica izloženosti zagađenju zraka u BiH svake godine prerano umre oko 3.300 ljudi

Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije, 558 od 100.000 osoba umre svake godine u BiH od direktnih posljedica zagađenja zraka, dok je Sarajevo često na vrhu ljestvice najzagađenijih gradova na svijetu. Studija Upravljanje zagađenjem zraka u Bosni i Hercegovini, rađena u oktobru 2019. godine, kaže da u BiH od posljedica izloženosti zagađenju zraka s PM2.5 svake godine prerano umre oko 3.300 ljudi. Oko 16 posto ovog tereta bolesti otpada na Sarajevo i Banju Luku.

Otrovne čestice građani naše zemlje, ali i zemalja regiona, udišu više od onih iz drugih zemalja, iz razloga što je kod nas još uvijek rasprostranjena upotreba čvrstih goriva za grijanje i kuhanje, a i na Balkanu još uvijek postoji veliki broj postrojenja na ugalj i lignit. Na ovom prostoru smješteno je sedam od deset najviše zagađujućih termoelektrana u Evropi.

Stoga je, upozoravaju to stalno i brojni stručnjaci, ali i strane organizacije, borba protiv zagađenja zraka od ključne važnosti i zahtijeva hitnu akciju.

Kontinuirane aktivnosti BiH na unapređenju upravljanja kvalitetom zraka (AQM) su pojačane programima i projektima koje provode domaće institucije same ili uz podršku vanjskih agencija, a s ciljem rješavanja pitanja kvaliteta zraka i harmonizacije okolišnog zakonodavstva u zemlji sa zakonodavstvom EU.

Vlada Kantona Sarajevo i Evropska unija prepoznale su važnost rješavanja ovog problema, te su pokrenule kampanju "Novi dan, bolji zrak", s ciljem da se promovišu zajedničke aktivnosti i projekti koji se provode na poboljšanju kvaliteta zraka u Kantonu Sarajevo. Cilj kampanje je podizanje svijesti o ulozi koju građani Kantona Sarajevo mogu imati u osiguravanju čistijeg zraka.

Toplotna izolacija zgrada, zamjena peći kako bi se koristili ekološki prihvatljivi izvori energije, te modernizacija i obnova saobraćaja u Sarajevu projekti su koje podržava i Evropska unija, ali i drugi međunarodni partneri, kako bi se uticalo na smanjenje zagađenja zraka u Kantonu Sarajevo. Otklanjanje zagađenja jedan je i od stubova Zelenog dogovora koji postavlja viziju za 2050. godinu, a to je vizija svijeta u kojem se zagađenje smanjuje na nivo koji više nije štetan za ljudsko zdravlje. Ovo je i vodeća vizija za Zelenu agendu za Zapadni Balkan.

Osim navedenog, Evropska unija namijenila je 9 milijardi eura bespovratnih sredstava za Ekonomski investicijski plan za Zapadni Balkan, kojem je cilj potaknuti dugoročni ekonomski oporavak regije, podržati zelenu i digitalnu tranziciju, potaknuti regionalnu integraciju i uzajamno približavanje sa Evropskom unijom.

Jedan od projekata koji je trenutno u toku u Kantonu Sarajevo, a kojem je cilj smanjenje zagađenja zraka, jeste obnova tramvajske pruge, što je i najveći infrastrukturni projekt u Kantonu Sarajevo u posljednjih 60 godina. Izvođači radova su konzorciji dvije firme iz Kine, a sredstva za realizaciju projekta obezbijeđena su putem zajma kod Evropske banke za obnovu i razvoj (EBRD). Ovim projektom, vrijednim 20,4 miliona eura, predviđena je obnova 21,4 kilometra tramvajske pruge. Zahvaljujući Evropskoj investicionoj banci (EIB) i Evropskoj banci za obnovu i razvoj (EBRD) Vlada Kantona Sarajevo potpisala je ugovor o nabavci 15 novih niskopodnih tramvaja i 25 novih niskopodnih trolejbusa, čime će građani Sarajeva imati obezbijeđen bolji javni prijevoz, te neće imati potrebu za pretjeranim korištenjem vlastitih automobila. Time bi se doprinijelo i tome da se smanji zagađenje koje prave automobili, a kojih je, čini se, u Sarajevu svakim danom sve više na cestama.

Još jedan značaj projekat koji implementira Ministarstvo komunalne privrede, infrastrukture, prostornog uređenja, građenja i zaštite okoliša Kantona Sarajevo jeste "Energijska efikasnost u javnim zgradama Kantona Sarajevo". Zahvaljujući ovom projektu 40 javnih objekata u Kantonu Sarajevo – vrtići, osnovne i srednje škole, fakulteti, studentski domovi, zdravstvene ustanove bit će obuhvaćeni radovima na termoizolaciji fasada, zamjeni dotrajalih prozora i vrata, ugradnji energijski efikasne rasvjete i poboljšanju sistema grijanja.

Planirani rok za završetak projekta „Energijska efikasnost u javnim zgradama Kantona Sarajevo“, je oktobar 2023. godine, a finansiranje projekta je obezbijeđeno iz kreditnih sredstava Evropske banke za obnovu i razvoj (EBRD) od osam miliona eura, dok je Evropska unija, putem Regionalnog programa energijske efikasnosti, osigurala nepovratna sredstva od dva miliona eura. U svrhu tehničke pomoći provedbe projekta, EBRD je mobilizirao dodatna bespovratna sredstva, i to od Vlade Austrije grant sredstva od 492.240 eura i grant sredstva EBRD-ovog Posebnog akcionog fonda od 600.000 euraEvropska unija napravila je i Zeleni plan, strategiju za postizanje održive energije EU pretvaranjem klimatskih i okolišnih izazova u prilike u svim područjima politika i osiguravanjem pravedne i uključive tranzicije. Shodno ovom planu, Evropa bi trebala postati prvi klimatski neutralan kontinent do 2050. godine.

Da bi se ostvario ovaj ambiciozni cilj, potrebno je preispitati politike za opskrbu čistom energijom u cijeloj privredi te unaprijediti značaj zaštite i obnove prirodnih ekosistema, održivoj upotrebi resursa i boljem zdravlju građana. Evropski zeleni dogovor obuhvata sve privredne sektore, a naročito transport, energetiku, poljoprivredu, održavanje i izgradnju zgrada te industrije kao što su proizvodnja čelika, cementa, tekstila i hemikalija.

Evropska unija je 2020. godine predstavila Strategiju o biodiverzitetu do 2030. godine koja navodi ciljeve EU za poboljšanje biodiverziteta i obnavljanje ekosistema čime Europska unija nastoji pružiti primjer za globalne pregovore o zaustavljanju gubitka biološke raznolikosti i zaštiti ekosistema.

Zeleni plan Evropske unije za Zapadni Balkan, dio Evropskog Zelenog dogovora, su podržali predstavnici zemalja regiona na samitu u Sofiji, u novembru 2020. godine. Zeleni plan za Zapadni Balkan je nova strategija razvoja koja podržava prelazak tradicionalnih ekonomskih modela u održivu ekonomiju. Utemeljen je u Ekonomskom i Investicijskom planu Evropske unije za Zapadni Balkan koji nastoji potaknuti dugoročni ekonomski oporavak regiona i harmonizaciju sa EU praksama.

Stategija obuhvata pet prioritetnih oblasti: dekarbonizaciju (klima, energija, mobilnost), kružnu ekonomiju, smanjenje zagađenja vode, zraka i tla, održivu proizvodnju hrane i ruralnih područja, te zaštitu i oporavak biodiveziteta.