Desničari slave velike pobjede širom Evrope: Radikalni okret euroskepticizmu od Brisela do Skopja
Skoro sve izlazne ankete manje od mjesec dana prije nego što Evropljani izađu na birališta pokazuju jasnu pobjedu desnice.
Kada se gleda situacija po državama, očito je da će doći do skoka broja glasova za radikalne stranke. Među njima prednjače Alternative fur Deutschland (AFD) iz Njemačke, Rassemblement National (RN) iz Francuske te Fratelli d'Italia (FI) iz Italije.
Ove tri stranke pripadaju konzervativnijim grupama stranaka u Evropskom parlamentu. AfD i RN pripadaju radikalnoj grupi Identitet i Demokratija, dok FI pripada grupi Evropski konzervativci i reformisti. Pored ove dvije grupe, postoji i grupa okupljena oko Evropske pučke stranke, kojoj pripada, između ostalih, i hrvatski HDZ.
Ove tri grupe stranaka bi, prema posljednjim anketama, trebale osvojiti 331 mjesto u Evropskom parlamentu. Očekuje se podrška i stranke Fidesz, koja već 14 godina drži vlast u Mađarskoj. Pripadnici stranke premijera Mađarske Viktora Orbana nisu pridruženi niti jednoj grupi, ali će sigurno dati podršku svojim ideološkim istomišljenicima.
Interesantno je napomenuti da sve ove stranke imaju ozbiljne skandale iza sebe, koji očigledno neće spriječiti brojne glasače da im daju svoje povjerenje. Sve su na neki način povezane uz fašističke ili neonacističke pokrete u svojim državama, mada se od toga pokušavaju "oprati".
Jasno je da ove stranke ne predstavljaju vrijednosti koje zastupa Evropska unija. Čak i van ovih skandala, u pojedinim strankama rade radikalni euroskeptici, koji čak i zagovaraju ukidanje ove političke organizacije. Uzimajući sve to u obzir, zašto glasači u EU žele ove političke opcije da ih predstavljaju?
Odgovor se krije u političkom trendu koji je počeo 2015. godine u SAD-u, barem u ovom formatu. Donald Trump je 16. juna 2015. godine najavio da će se kandidovati za predsjednika SAD-a, te je upravo tu, uz malo zakašnjenje od nekoliko mjeseci u Evropi, pokrenut val desnog populizma širom svijeta.
Put Evrope ka populizmu, posebno onom desnom, može se objasniti kao odgovor na brojna dešavanja na samom kontinentu, među kojima je najznačajniji dolazak velikog broja migranata.
Pored kampanje Trumpa u SAD-u i borbe za izlazak Velike Britanije iz EU, 2015. godinu je obilježila i migrantska kriza. Ulazak 1.3 miliona ljudi u Evropu okrenuo je građane ovog kontinenta ka desnim političkim opcijama, koje nisu nudile održiva rješenja, već krivile aktuelnu vlast za loš menadžment krize. Na toj krizi je došlo do porasta popularnosti AfD-a, Marine Le Pen, te do konsolidacije vlasti Fidesza u Mađarskoj. Efekte ovog vala populizma osjećamo i danas.
Došlo je do blage pauze tokom pandemije virusa Covid-19. Tada su brojne konzervativne stranke, posebno u Evropi, krenule putem teorija zavjera, koje očigledno nisu bile popularne među stanovništvom. To je djelomično usporilo globalni pomak ka desnim političkim opcijama, ali je četiri godine nakon početka pandemije jasno da je to samo bila kratka pauza prije povratka prijašnjem trendu.
Krenulo je s Trumpom i Brexitom (izlaskom Velike Britanije iz EU), a skoro deset godina kasnije, populizam se na velika vrata vraća širom Evrope. Osim izbora za Evropski parlament, desnica jača i van ove organizacije.
Indikativna je pobjeda stranke VMRO-DPMNE u Sjevernoj Makedoniji. Iako se očekivao zaokret prema desnim političkim opcijama, činjenica da su Socijal-demokrati izgubili čak 28 mandata i da je VMRO-DPMNE osvojila 58 od 120 dostupnih zastupničkih mjesta jasan je znak u kojem smjeru Makedonci žele da se njihova zemlja kreće.
To govori i nagli pad podrške za članstvo u EU u ovoj zemlji. Dok je nekada bila i veća od 90 posto, danas "samo" 65 posto Makedonaca podržava članstvo svoje zemlje u Evropskoj uniji.
Slična situacija je i u Srbiji. Dok je podrška i u ovoj zemlji išla na više od 90 posto, danas manje od 50 posto ljudi vidi Srbiju u Evropskoj uniji. Ovo je rezultat vlasti Aleksandra Vučića i Srpske napredne stranke, koja je na vlast došla pričajući o EU integracijama, dok sada ova tema više jednostavno ne zanima građane Srbije. To govori i veliki poraz prozapadnih stranaka na izborima održanim u decembru 2023. godine.
Zanimljiva situacija je u našoj zemlji. Na vlasti u Bosni i Hercegovini nalaze se stranke koje guraju evropski put kao ključnu odliku njihove politike. Bilo kakav pomak na EU putu se naglašava, vjerovatno i više nego što on znači građanima. Još interesantnija je činjenica da upravo EU integracije održavaju vladajuću koaliciju na okupu, iako se svakodnevno "časte" uvredama i optužbama.
Jasno je da Evropska unija snosi dio odgovornosti za ovu situaciju. Veliki problem stvorila je troma i spora politika proširenja, što je evidentno po primjeru Sjeverne Makedonije koja nije mnogo napredovala na EU putu čak i nakon promjene imena države. Očigledno je da građani država van Evropske unije sada vide da će ulazak u EU biti skoro pa nemoguća misija, a potvrdu za to im daju i glasači u samoj Uniji, koji će vjerovatno masovno izabrati konzervativan, a u velikoj mjeri i euroskeptičan saziv Evropskog parlamenta.
Puno stvari će biti jasno kada se 9. juna završe izbori za Evropski parlament, ali je jasno da će građani EU izabrati radikalni okret ka desnim političkim opcijama. U toj situaciji, za širenje Evropske unije vjerovatno neće biti mjesta.
