Pada li evropska protivbalistička odbrana nakon ruskog "Orešnika"?
Dvadeseti oktobar 2024. godine, jedan od datuma koji će trajno izmijeniti sigurnosnu arhitekturu evropskog kontinenta. Rusko lansiranje rakete Orešnik ugrožava cjelokupnu protivbalističku odbranu NATO-a i EU, uz zvanično gašenje Sporazuma o nuklearnom oružju srednjeg dometa (INF), koji su napustile i američka i ruska strana.
Balistička odbrana NATO-a na evropskom kopnu artikulisana je kroz dva programa iz paralelne strukture NATO-a i EU. Pod njemačkim mentorstvom tokom 2022. godine pod utiskom razornosti ruskih raketnih napada na Ukrajinu, pokrenuta je inicijativa ESSI odnosno Evropski nebeski štit.
Ova inicijativa predstavlja regionalnu sigurnosnu platformu u Srednjoj i Istočnoj Evropi prema kojoj će države kroz zajednički pristup nabaviti sisteme protivbalističke odbrane.
Evropski nebeski štit
Iako dobro zamišljena, inicijativa Evropski nebeski štit je fokusirano ograničena na odbranu od krstarećih raketa, ali i balističkih raketa Iskander iz Bjelorusije, Kalinjingrada i Krima. Pojavom Orešnika kao balističke rakete srednjeg dometa sa deklarisanom brzinom od 11 Maha u završnoj fazi, inicijativa Evropskog nebeskog štita postaje ograničeno sposobna.
Sistemi protuzračne odbrane SAMP-T, IRIS-T, MIM-104 Patriot (verzije PAC-2) nisu optimizirani za odbranu od hipersoničnog oružja pa čak i nekih balističkih raketa koje mijenjaju trajektoriju u završnoj fazi.
U ukrajinsko-ruskom ratu američki sistemi Patriot su pokazali ograničenu sposobnost odbrane od balističkih raketa 9K720 Iskander. Jedan od razloga smanjene sposobnosti za presretanje Iskandera su i nedovoljno obučene posade na ukrajinskim sistemima Patriot.
Dodatna otežavajuća okolnost za provođenje inicijative Evropskog nebeskog štita jesu i potrebe vojne pomoći Ukrajini kojoj je poslan nepoznat broj baterija sistema Patriot.
S druge strane Njemačka je pokazala inicijativu za nabavku modernijih sistema protivbalističke odbrane oslanjajući se na izraelske sistema Arrow 3.
Američka inicijativa
Administracija predsjednika SAD-a Baracka Obame 2009. godine je započela inicijativu EPAA (eng. European Phased Adaptive Approach) odnosno Evropski fazni prisup adaptacije. Ova inicijativa je zamišljena kao odbrambena arhitektura za sukobljavanje sa prijetnjom od iranskog raketnog programa.
Sistem je zasnovan na umreženosti satelita i zemaljskih radara za rano upozorenje od lansiranja raketa, sa pomorskim i zemaljskim bazama raketa SM-3 u Poljskoj i Rumuniji. Program EPAA je usmjeren da u četiri faze instalacije varijacija raketa SM-3 u bazama Deveselo i Režikovo. Pomorske platforme bi bile raketne krstarice američke mornarice koje su naoružane sa pomorskom verzijom rakete SM-3 kroz sistem Aegis Ashore.
Program je zaustavljen 2018. godine uslijed ruske kritike da je umjesto iranske usmjeren na rusku prijetnju balističkim raketama. Međutim, čak ni EPAA inicijativa nije bila sposobna odgovoriti izazovu ruskih raketa kratkog dometa iz Bjelorusije i Kalinjingrada obzirom da bi let prekratko trajao.
Rješenje je preskupo
Izraelsko iskustvo u sukobljavanju sa balističkim raketama nesumnjivo je prodrmalo evropske lidere koji postaju sve svjesniji izazova hipersoničnih i manevrabilnih raketa.
Rat u Ukrajini je tu veliko opterećenje obzirom na potrebe podrške ratnim naporima Kijeva.
S druge strane zaustavljene incijative EPAA i ESSI moraju biti snažno reaktivirane kako bi se Orešnik kao i cjelokupni balistički arsenal Rusije, dugotrajno odvratio. A rješenje jeste nabavka endoatmosferskih sistema protivbalističke odbrane, kao i nabavka sistema odbrane u završnoj fazi kakav je THAAD. Dodatno, sve ove nabavke mora pratiti puna zemaljska i satelitska integracija razmjene podataka čime cifre odbrane Evrope postaju astronomske.
