Priča o "Bijeloj legiji": Kako su plaćenici iz RS-a i Srbije ratovali za novac u Africi
Sredinom i krajem devedesetih godina afrički kontinent zahvata talas civilnih ratova u kojima je za kratak period buknulo nekoliko krvavih sukoba s ciljem zbacivanja diktatura od strane pobunjeničkih grupacija.
Jedan od takvih sukoba započeo je i u Zairu, danas Demokratskoj Republici Kongo kada je u oktobru 1996. godine Savez demokratskih snaga za oslobođenje Konga pokrenuo pobunu protiv vladinih snaga lojalnih diktatoru Mobutu Sese Sekua.
Uslijed nemogućnosti da kontroliše pobunu na istoku zemlje vlastitim snagama, Mobutu iz nekoliko evropskih zemalja formira jedinice plaćenika koje će kasnije biti objedinjene pod imenom Bijela legija. Vrlo značajnu ulogu u plaćeničkim formacijama, imati će grupa kojom će komandovati Jugoslav Dominik Petrušić poznat i po nadimku "Jugo".
Njegovu jedinicu koja će biti plaćena američkim dolarima, naoružana jugoslovenskim oružjem prodanim Zairu, činiti će dobrovoljci plaćenici iz Republika Srpska i Srbije. Nukleus ove jedinice činiti će lica koja su bili pripadnici zloglasnog 10. diverzantskog odreda VRS, koji je za jedan dan ubio najmanje 800 bošnjačkih civila na Vojnoj ekonomiji Branjevo.
Unosan afrički posao
Centralna ličnost zairskog angažmana plaćenika iz Srbije i Republike Srpske jeste Jugoslav Petrušić. Petrušić kao neko ko se godinama predstavljao kao francuski kontraobavještajac poznat po brojnim obavještajnim vezama i kontaktima pri čemu se izdvaja veza sa Francuskom koja ga je najduže i angažirala. Iza Petrušića kao bivšeg oficira i obavještajca Jugoslovenske narodne armije (JNA) stoji dugo iskustvo ratovanja kao plaćenik ili saradnik stranih službi, naročito na afričkom kontinentu.
Za njegov boravak, obavještajnu i logističku pripremu prema njegovim riječima od najvećeg značaja bila je veza sa francuskim obavještajnim službama pri čemu je Petrušić dugogodišnji državljanin Francuske. Upravo je Petrušić angažirao saradnike iz bivšeg 10. diverzantskog odreda VRS-a da uz podršku Resora državne bezbjednosti Srbije dobiju sve potrebne propusnice, oružje i opremu kako bi uporedo sa plaćeničkom kampanjom prodali viškove naoružanja koji su bili namijenjeni za uništavanje prema Dejtonskom sporazumu.
Imajući u vidu mogućnost da državni vrh Srbije prioritetno profitira, pa tek zatim i sami plaćenici, 30. decembra 1996. godine iz Srbije Boeingom B-707 polijeće prvi tovar oružja za snage Mobutu Sese Sekoa. U ovom od ukupno osam letova transportovano je 25 mitraljeza M-53, 500.000 metaka kalibra 7,9 mm te 1.700 pušaka AP 7,62 mm.
Prema raspoloživim podacima, izvezeno je ukupno 430 tona oružja, municije i vojne opreme u Zair, a sve uz punu podršku i blagoslov vojnog, političkog aparata Srbije, koji je samo od prodaje oružja zaradio 32 miliona američkih dolara.
Sam Petrušić koji često i danas u medijima u Srbiji komentariše brojne aktivnosti iz tog perioda naveo je više puta da je ovaj podvig bio u potpunosti usaglašen sa državnom politikom pri čemu je kompletan transfer naoružanja obavljen preko državnog preduzeća SDPR.
Dolazak u Zair
Proces slanja dobrovoljaca iz Srbije i Republike Srpske prema napisima srbijanske štampe imao je punu podršku francuskih obavještajnih službi pri čemu su se morali ispoštovati određeni uslovi prilikom formiranja plaćeničkih formacija. Prije svega, Mobutu je tražio iskusne veterane ali bi im bio spreman ponuditi značajno skromnije honorare nego što bi tražile zapadne privatne vojne kompanije.
Mahom nezaposleni i bježeći od pravosuđa BiH zbog ratnih zločinia, pripadnici zloglasnog 10. diverzantskog odreda zajedno sa borcima VRS-a iz Vlasenice, Srebrenice i Bratunca, bili su idealni za selekciju jedinice koja će krenuti put Zaira.
Krajem 1996. godine u hotelu "Turist" u Beogradu obavljeni su razgovori sa dobrovoljcima iz Republike Srpske među kojima je bio komandant 10. diverzantskog odreda Milorad Pelemiš te osuđenik za ratni zločin protiv čovječnosti Franc Kos. Tom prilikom sastavljen je spisak od 100 do 150 vojnika sačinjen dominantno od državljana tadašnje SR Jugoslavije kako iz Srbije tako i iz Crne Gore, uz značajan broj boraca iz entiteta Republika Srpska.
Treba istaći i to da je velika većina plaćenika iz bivše VRS, dolazila sa područja općina Han Pijesak, Milići, Bratunac, Srebrenica i Kladanj. Razlog za to jeste uloga Milorada "Miše" Pelemiša, bivšeg komandanta 10. diverzantskog odreda i optuženika za ratne zločine koji je pobjegao u Srbiju, a koji je za ovu priliku uglavnom regrutovao plaćenike iz svog rodnog kraja odnosno okoline Kladnja.
Grupa plaćenika dolazi u Zair 14. januara 1997. godine leteći preko Pariza i Kaira do aerodroma Kinšase odakle se prebacuju na vojni aerodrom Kiningani na istoku zemlje. Vize za Zair su osigurane preko ambasade Zaira u Parizu uz posredstvo kompanije Geolink, a koja je rukovodila cijelom operacijom.
Plaćenicima u Zairu su trebali da komanduju oficiri Vojske Jugoslavije pri čemu su komandnu strukturu činili pukovnici Šibanić Dimitrije i Turčinović Ratko koji je bio određen za komandanta grupe.
Međutim, prema pisanjima američkih i francuskih medija Jugoslav Petrušić kao operativac francuske obavještajne službe, preuzima komandu na srpskim plaćenicima iako je prvobitno bio određen za prevodioca grupe.
Novac kao motiv
Bivši komandant 10. diverzantskog odreda VRS-a Milorad Pelemiš rekao je kako je svoje saborce iz VRS-a poveo u Zair kako bi zaradili.
"Poveo sam ljude čisto da zarade neki dinar, ko je imao dinar poslije rata nisi mogao skupiti 100 maraka od svih. To što su oni zaradili po 10-20 hiljada dolara i odmah napravili kuće, kome to smeta? Bolje i to nego da je bio na ulici", rekao je Pelemiš.
Pelemiš je rekao da je imao platu 6.000 dolara kao instruktor pri čemu su se plate razlikovale između pješadinaca i zrakoplovaca. Plate vojnika su se kretale od hiljadu do tri hiljada dolara dok su plate pilota i tehničara za avione bile između pet i osam hiljada dolara.
Svima njima, kako je i dogovoreno u hotelu "Turist" plate su isplaćivane unaprijed, ali su im obećane i osiguravajuće kaucije. U slučaju da neki od plaćenika ostane trajni invalid u borbama, dobija 100.000 dolara dok je u slučaju pogibije osigurano da porodica dobije 80.000 dolara.
Prema američkim izvorima režim Mobutu Seko Sesea je za financiranje, naoružavanje i angažman svih evropskih plaćenika izdvojio više od 50 miliona dolara.
Borbe i zločini
Dva vodeća razloga zbog kojih su odabrani srpski plaćenici jeste to da su bili duplo jeftiniji od ostalih plaćeničkih kompanija ali i činjenica da su bijelci. Generali Mobutu Seko Sesea su računali na to da će zbog kolonijalne prošlosti i zločina evropskih kolonizatora, pobunjenici imati veće strahopoštovanje prema bijelim vojnicima.
Srpski plaćenici su po dolasku u Zair počeli oboljevati od dizenterije i malarije uslijed čega je njihova borbena moć značajno opala kao i intenzitet obuke. Njihov zadatak je bio da djeluju kao mala, dobro opremljena borbena grupa koja će djelovati uz podršku jugoslovenskih aviona J-21 Jastreb i jurišnih helikoptera Mi-24.
Pored borbenih zadataka ova jedinica snage ojačane jedne ili dvije prosječne čete (sa dodatnim plaćenicima koji su stigli), imala je ulogu instruktorske obuke Mobutuovih specijalnih jedinica. Srpski plaćenici su namjenski bili naoružani jugoslovenskim oružjem od jurišnih pušaka Zastava M-70, mitraljeza M-53, minobacača kalibra 60 milimetara, ručnim bacačima M-57 i drugim oružjem.
Iako većinom vetereni, srpski dobrovoljci se nisu proslavili u Zairu pri čemu je iza njih ostao samo krvavi trag zločina i ubistava civila. Zračna komponenta plaćenika sa avionima J-21 Jastreb nije ispunila tražena očekivanja jer su njihova dejstva vrlo često bila nedovoljno precizna uslijed loše koordinacije sa komandom ali i terenom na kojem su izvođene operacije.
Prema Petrušićevim riječima, sedam plaćenika je ranjeno dok je poginuo pukovnik-pilot Ratko Turčinović kada je 27. marta 1997.godine avionom Jastreb u niskom letu zakačio banderu i srušio se na zemlju.
Nakon žestokog sudara sa pobunjeničkim snagama u mjestu Walikale, srpski plaćenici su imali velike gubitke uslijed čega se njihova borbena aktivnost značajno smanjuje i usmjeravaju se na represiju prema civilima.
U članku New York Timesa pod naslovom „Srbin koji je otišao da ratuje u Zair da širi smrt i užas“ navode se zločini Jugoslava Petrušića i grupe srpskih plaćenika nad civilima.
U članku se navodi da je Petrušić lično ubio dvojicu svećenika jer su na njegovom čekpointu nosili Biblije pri čemu je mnogo veći broj ljudi mučen od ove grupe. Lokalni izvori su navodili da je Petrušićeva grupa strujnim udarima mučila i pretukla veći broj civila od čega se izdvaja zarobljavanje 19 civila koji su nestali, a koje su Petrušićevi ljudi odveli pred pad aerodroma Kisingani.
Iako je odbrana aerodroma Kisingani bila jedan od glavnih zadataka Petrušićevih snaga, krajem marta aerodrom pada u ruke pobunjenika koji zarobljavaju vojnu opremu vrijednu više od 100 miliona dolara. Zairski pobunjenici zarobljavaju i jugoslovenske avione J-21 unatoč nastojanju Petrušića da pri povlačenju minira i uništi aerodrom.
Grupa srpskih plaćenika iz Srbije i Republike Srpske se uspješno povukla iz Zaira punih džepova i sa krvavim tragovima kakve su ostavili u Bosni i Hercegovini pri čemu je veliki broj pasa rata nastavio plaćeničke aktivnosti i tokom sukoba na Kosovu 1999. godine.
