Na današnji dan prije 30 godina raspala se Jugoslavija: Filmska sila bez presedana
Pored intimnih trenutaka, prošlost prizivamo i preko nezaboravnih scena igranih filmova, koji su “plovili” kroz dominantne žanrove partizanskog filma, komedije i crnog talasa.
Zavidnu produkciju Jugoslavija duguje filmofilu Josipu Brozu Titu, koji je u pokretnim slikama prepoznao moćni alat za podgrijavanje ideologije, prije svega partizanskim filmom, nekom vrstom domaćeg vesterna, koji je veličao ideale i tekovine antifašističke borbe.
I danas se u svakodnevnom govoru situacije opisuju i komentiraju rečenicama iz popularnih filmova. Od “Valtera” pa do “Maratonaca” balkanski mentalitet i preokupacije se daju slikovito opisati preko replika izvrsnih scenarija jugoslovenskih autora. U periodu od 1941-1991. snimljeno je preko hiljadu naslova, a odlazak u kino je predstavljao jedinstven doživljaj, tim prije što su jugoslavenske naslove prepoznavali prestižni svjetski filmski festivali, ali i Američka filmska akademija.
Prvi jugoslovenski film koji je nagrađen Oscarom bio je animirani film “Surogat” (1961.) Dušana Vukotića, porijeklom iz Bileće, a nominacije su “pokupili” filmovi “Cesta duga godinu dana”, “Deveti krug”, “Tri”, “Skupljači perja”, “Bitka na Neretvi” i “Otac na službenom putu”.
*erem vam se u ton film!
Upravo je film Slobodana Šijana “Maratonci trče počasni krug” (1982.) pokazao šta se dogodi kada izum filma stigne u malu sredinu, u kojoj su odnosi poprilično kontaminirani netrepeljivošću. Šijan je sukob urbanog i ruralnog dočarao i jednim od najduhovitijih jugoslavenskih filmova, naslovom “Ko to tamo peva” 1980. godine.
Pravi kuriozitet jugoslavenske kinematografije jeste činjenica da je ona iznjedrila jedan od najgledanijih filmova svih vremena. Bio je to “Valter brani Sarajevo” Hajrudina Šibe Krvavca, koji je zahvaljujući ogromnoj popularnosti u Kini, po nekim procjenama vidjelo više od milijardu ljudi. Njegova popularnost ne jenjava ni danas.
Ipak, nisu svi autori bili u prisnoj vezi s komunizmom, pa su svojim filmovima otvoreno kritizirali poprilično rigidni sistem kada je u pitanju slobodno izražavanje stavova o socijalističkom samoupravljanju. U Jugoslaviji je vlast odlučila zabraniti one filmove koji joj nisu bili po volji, a to su uglavnom bili filmovi crnog talasa, koji su progovarali o tome kako u Jugoslaviji nisu baš svima “tekli med i mlijeko”. Autor “Plastičnog Isusa” Lazar Stojanović je završio u zatvoru, a jedini sudski zabranjen film bila je psihološka drama “Grad”, koja je pored opscene seksualnosti progovorila i o poremećenoj percepciji stvarnosti. Presuda je donesena u Sarajevu 1963. godine, a ukinuta je trideset godina kasnije.
U kinu se nije mogao gledati ni film “WR - Misterije organizma” Dušana Makavejeva, u kojem Milena Dravić igra djevojku zaljubljenu u ruskog klizača, koji joj glavu odrubljuje klizaljkom. Otvorena kritika komunizma završila je “bunkerirana”, između ostalog i zbog činjenice da je proučavao vezu između komunističke politike i seksualnosti.
Otvorena kritika komunizma bila je moguća tek nakon Titove smrti, pa je jedan od najvećih jugoslavenskih hitova “Sjećaš li se Dolly Bell”, jugoslavensko političko ispiranje mozga usporedio s hipnozom. Snimljen u Sarajevu po scenariju Abdulaha Sidrana, postao je kultni film generacije osamdesetih godina, a potom je 1985. godine isti autor napisao film “Otac na službenom putu”, koji je inspiriran životnom tragedijom njegovog oca i njegovim odlaskom na Goli otok, gdje je boravio kao politički zatvorenik.
Filmska jugonostalgija i danas je prisutna kod nešto starijih gledatelja, onih koji imaju dovoljno godina da se mogu sjećati vremena kada je odlazak u kino predstavljao jedinstven događaj, iako se tamo sjedilo na drvenim stolicama i slušao ne tako savršen zvuk. Jugoslavenska kinematografija je bila autentična i zanimljiva upravo iz razloga jer se nije pokušavala dopasti zapadu, crpeći energiju iz fermentirane stvarnosti u kojoj smo živjeli, u kojoj možda nije bilo izobilja, ali je sasvim sigurno svakoga dana, u svakom pogledu - bilo duše.
Mostarac osvaja regiju svojim glasom: Adi Šoše najavio i četvrti koncert u Lisinskom
