Kako je jugoslavenska ekspedicija osvojila Mont Everest putem kojim do danas niko nije prošao
Mnogi timovi pokušavali su osvojiti Mont Everest ovim smjerom, a nakon brojnih nesreća postao je prvi himalajski problem.
U osnovi jugoslavenska ekspedicija imala je dva cilja, prvi je bio uspon na najviši vrh svijeta Mont Everest (8848 m.), a drug ispenjati novi smjer po dugom, tehnički zahtjevnom zapadnom grebenu.
U ekspediciji su učestvovala 24 penjača, dva ljekara, tri novinara i 20 Šerpasa (šerpas je termin pozajmljen od etničke grupe čiji pripadnici vode ekspedicije na vrh Himalaja). Vođa ekspedicije je bio iskusni himalajac Tone Škarja, ljekari Evgen Vavken i Igor Tekavčič, a penjači su bili uglavnom iz Slovenije, njih dvadeset: Zvone Andrejčič, Stane Belak, Borut Bergant, Viki Grošelj, Tomaž Jamnik, Stane Klemenc, Franček Knez, Ivč Kotnik, Marjan Manfreda, Štefan Marenče, Vanja Matijevec, Dušan Podbevšek, Bojan Pollak, Roman Robas, Andrej Štremfelj, Marko Štremfelj, Jernej (Nejc) Zaplotnik, Jože Zupan. Iz Hrvatske su bili Vladimir Mesarić i Stipe Božić, a iz Bosne i Hercegovine Muhamed Gafić i Muhamed Šišić.
Iako je ekspedicija krenula 1979. godine, pet članova ekspedicije (Škarja, Belak, Marenče, Robas, Zaplotnik) otišli su godinu dana ranije, kako bi sve provjerili, dogovorili i postavili bazni logor na 5.300 metara visine. Istovremeno je otkriven relativno siguran prilaz prevoju Lho La.
Oprema je iz Ljubljane kamionima dopremljena do Rijeke,a potom brodom. Oprema se potom dva mjeseca transportirala preko indijske Kalkute i nepalskog Katmandua stigla do polazišta u planine, a putovanje je započelo 27. februara 1979. godine.
Između 29. marta i 6. aprila ekspedicija je fiksirala užad na padini između Baznog logora (5.350 m.) i oboda Lho-La (6050 m) sedla, i montirala ručni lift u dužini 200 metara. Na taj način je transportovano oko 6 tona opreme. Zatim je podignut Kamp 1 koji se sastojao od šatora i snežnih jama u kojem je moglo boraviti 40 ljudi. Stepen težine uspona je iznosio između II i III, a poslednjih 150 metara između IV i V stepeni.
Jugoslovenska ekspedicija zaobišla je Zapadno rame, vratila se na greben i na visini 7.520 metara 27 aprila podigla Kamp IV također s 12 mjesta. Zatim je nastupilo olujno nevrijeme s vetrom 150 km/h u trajanju od pet dana i kamp V podignut je tek 9. maja, na visini 8.120 metara.
Uspon su prvi pokušali Viki Grošelj i Marjan Manfreda, ali zbog nepredviđenih okolnosti nisu uspjeli. Druga naveza Podbevšek i Robas zbog loše vidljivosti promašila je pravac ka vrhu, ali je time pokazala pravi put ostalima.
Nakon 40 mukotrpnih dana na planini, 13. maja, po snjažnom vjetru i pri temperaturi zraka od minus 35 stepeni krenula je naveza koju su činila braća Andrej i Marko Štremfelj i Nejc Zaplotnik. Marko je odustao od uspona zbog oštećenja ventila na boci s kiseonikom. Andrej Štremfelj i Nejc Zaplotnik također su kasnije imali probleme sa bocama, ali su izašli na Mount Everest u 13:51 sati, kao prvi jugoslovenski alpinisti.
Nekoliko dana poslije najviši vrh na svijetu osvojili su Stipe Božić, Stane Belak kao i Šerpas Ang Phu koji je postao prvi čovjek koji je Everest popeo iz dva različita pravca. Sljedećeg jutra, Šerpas Ang Phu se okliznuo velikom brzinom niz kuloar dug 2000 metara na lednik Rongbuk. Pogibija prijatelja pogodila je članove ekspedicije pa su prekinuli sve aktivnosti u planini te su 21. maja napustili bazni logor.
Članovi historijske ekspedicije vratili su se u Jugoslaviju 26. maja 1979. godine, a ekspedicija na Mont Everest i uspješan uspon prvenstvenim smjerom uvrstili su dotad malo poznate jugoslovenske penjače na listu svetskih alpinista.
