Dizdar: Dejton ne poznaje konstitutivne narode, ali zato utvrđuje bosanskohercegovačku naciju
U Općem okvirnom sporazumu za mir u Bosni i Hercegovini (Dejtonski sporazum) i u Ustavu Bosne i Hercegovine, čija je jedina službena verzija ona na engleskom jeziku, izričito je korišten pojam "constituent", i to na tri mjesta unutar pripadajućeg Aneksa 4 sporazuma, koji je ujedno i Ustav Bosne i Hercegovine, kaže za Klix.ba Nerin Dizdar, stručnjak u oblasti teorije i prakse prevođenja te autor knjige "Politike kulturnog rasizma".
"Pojam constituent (konstituentan) i constitutive (konstitutivan) nisu sinonimni, odnosno istoznačni u engleskom jeziku i ne mogu se prevoditi jednako. To je jasno iz proste činjenice da oba pojma postoje kao dvije različite riječi i imaju različit kolokacijski potencijal, odnosno mogućnost kreiranja izvedenog značenja u kombinaciji s drugim riječima. Jednostavnom provjerom značenja u priznatim rječnicima engleskog jezika, vidljivo je da se pridjev constitutive (konstitutivan) prevodi kao imati moć za formiranje ili davanje organizovanog postojanja nečemu, odnosno imati zakonodavnu moć ili moć uspostavljanja nečega. Ovo su dvije osnovne definicije pojma u priznatom Oksfordskom rječniku engleskog jezika i Merriam-Websterovom rječniku", kaže Dizdar.
Ostali relevantni rječnici engleskog jezika daju iste ili približno slične definicije riječi kao njeno primarno značenje, navodi dalje. Prema ovim definicijama, vidljivo je da biti konstitutivan znači imati autonomnu moć za uspostavljanje cjelina. Međutim, pridjev constituent (konstituentan), koji je prisutan u Ustavu Bosne i Hercegovine, ima osnovno značenje biti jedan od dijelova cjeline.
"Iako je razlika suptilna, ona je veoma značajna. U slučaju pojma konstituentan, bivanje je izvedeno iz cjeline. Za razliku od konstitutivnog, onaj ko je konstituentan nema nikakvu delegiranu moć da odlučuje o formiranju cjeline, nego se prosto imenuje kao njen dio. Konstituentnost je izvedena iz cjeline, dok konstotutivnost znači imati moć da oblikujete cjelinu. Prema tome, Ustavom Bosne i Hercegovine je definisano da Bošnjaci, Hrvati i Srbi, kao konstituentni narodi (zajedno s Ostalima), i građani Bosne i Hercegovine ovim putem ustanovljuju da je Ustav Bosne i Hercegovine kako slijedi...". Važno je naglasiti da trima narodima prvo nije data nikakva prednost u odnosu na Ostale i građane Bosne i Hercegovine kao ukupnog stanovništva Bosne i Hercegovine", kaže on.
Pogrešan prijevod ili Ustavom Bosne i Hercegovine i Općim okvirnim sporazumom za mir u Bosni i Hercegovini se narodi nigdje ne spominju kao zakonodavni elementi, dodaje, niti su bilo kakvi predstavnici naroda potpisnici sporazuma. Ovim se potvrđuje da oni nisu konstitutivni (oni koji imaju moć da formiraju cjeline), nego konstituentni (integralni dijelovi jedinstvene cjeline Bosne i Hercegovine).
"Inače, mnogima promiče da se u Ustavu Bosne i Hercegovine pojam constituent, u posljednjem od tri spominjanja, neovisno kako ga preveli, jedino veže uz entitet Federacija Bosne i Hercegovine. Naime, osim navedenog spominjanja u preambuli Ustava i jednom pri definisanju strukture Vijeća ministara Bosne i Hercegovine, posljednja, treća upotreba pojma je u Deklaraciji o saglasnosti na Ustav Bosne i Hercegovine. Pored Republike Bosne i Hercegovine, saglasnost na državni Ustav izražavaju Republika Srpska te Federacija Bosne i Hercegovine 'u ime svojih konstituentnih naroda i građana'. Dakle, Republika Bosna i Hercegovina samostalno i suvereno daje saglasnost na sporazum, te isti potvrđuju i njene integralne jedinice Republika Srpska i Federacija Bosne i Hercegovine, koja se definiše kao entitet sa svojim konstituentnim narodima i građanima, gdje se po navedenom osnovu opet ne pridaje nikakvo posebno pravo konstituentnim narodima u odnosu na građane entiteta", navodi Dizdar.
Prema tome, suština je da je Ustavom samo konstatovano da konstituentni narodi, Ostali i građani Bosne i Hercegovine ravnopravno čine ukupnost bosanskohercegovačke nacije koja tvori državu, dodaje. Dakle, radi se o ovih pet integralnih kategorija, a ne tri koje po sebi kao kolektiviteti nemaju nikakvu delegiranu autonomnu moć.
"O neprihvatljivosti modela davanja posebnih prava konstituentnim ili konstitutivnim narodima dovoljno je rečeno u presudama Evropskog suda za ljudska prava. Ovim presudama, a najeksplicitnije u presudi u slučaju tužbe Azre Zornić protiv Bosne i Hercegovine, utvrđeno je da davanje prednosti jednoj etničkoj grupi, neovisno o definiciji, predstavlja diskriminaciju, a Bosni i Hercegovini je naloženo ukidanje ovog koncepta, usvajanje izmjena Ustava i uspostava građanske države kao unificiranog i jedinog prihvatljivog demokratskog modela", kaže on.
Nigdje kao kod nas Da se potpuno razjasni percepcija Evropskog parlamenta o konceptu konstitutivnosti/konstituentnosti, dovoljno je citirati stav Evropskog parlamenta iz dopisa Parlamentarnoj skupštini BiH po pitanju ranije namjere uvođenja etničkog modela odlučivanja u Parlamentarni odbor za Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju s EU, nastavlja on. U svom dopisu Evropski parlament kaže da je "sistem glasanja koji uključuje odredbe koje se odnose na etničke ili nacionalne grupe neprihvatljiv i u suprotnosti s osnivačkim principima Evropske unije".
"Jasno je da je tako i iz evropske demokratske prakse, gdje je jedini preduslov za kandidovanje i biranje na sve javne funkcije posjedovanje državljanstva zemlje, bilo da ste u nju emigrirali prije godinu, pet ili dest godina, ili ste rođeni tu. Dovoljno je navesti primjere Alme Zadić u Austriji i Sadiqa Khana, gradonačelnika Londona koji ima stanovnika više nego tri Bosne i Hercegovine, a koji dolazi iz muslimanske imigrantske porodice. Još je naivnije pretpostavljati da su Sjedinjene Američke Države, čiji pravni eksperti su uglavnom sporazum i kreirali, imale namjeru propisati bilo kakvu etničku ekskluzivnost, s obzirom na to da je temelj američke nacije tzv. 'melting pot' princip", izjavio je on.
Tako se američka nacija predstavlja kao zbir različitih, izmiješanih i ustavnopravnopravnih etničkih, rasnih i drugih grupa integriranih u pluralni nacionalni identitet, dodaje.
"Na kraju, možda i važnija od rasprave o konstituentnosti i konstitutivnosti je činjenica da je upravo pitanje nacije riješeno Dejtonskim sporazumom, a nacija je precizno definisana bosanskohercegovačkom. Naime, cijeli Aneks 8 sporazuma posvećen je uspostavljanu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine. To znači da su potpisnici sporazuma izrazili saglasnost i potvrdili postojanje bosanskohercegovačke nacije kao jedinstvene, autohtone historijske i kulturne činjenice koja obuhvata narodne i religijske tradicije konstituentnih naroda, kao i svih ostalih građana", kaže on.
Potpisali Tuđman i Milošević Podsjeća Dizdar kako su ovu formulaciju potpisali i Franjo Tuđman i Slobodan Milošević. Dakle, susjedne države su potvrdile činjenicu da bosanskohercegovački nacionalni spomenici obuhvataju sakralnu, odnosno religijsku baštinu i druga kulturno-historijska obilježja materijalnog i nematerijalnog naslijeđa domaćeg stanovništva unutar jedinstvenog, autonomnog bosanskohercegovačkog nacionalnog okvira.
"To ne znači nikakvo gubljenje parcijalnih identiteta. Naprotiv, ovim se afirmiše koncept da naše bosanskohercegovačke crkve, džamije, sinagoge, groblja i druga kulturno-historijska obilježja jednako čine kulturno blago i integralni su dio bosanskohercegovačkog nacionalnog identiteta i identiteta svakog građanina Bosne i Hercegovine, neovisno o njihovom individualnom narodnom, religijskom ili drugom pripadanju. To je napose i najprirodnije stanje, uzimajući u obzir činjenicu da isti principi vrijede u svim savremenim demokratskim nacijama-državama, u kojim se kulturno-historijski spomenici različitih etničkih ili vjerskih grupa smatraju baštinom prvog reda, te integralnim dijelom nacionalnog i individualnog identiteta građana i historije države", smatra on.
U konačnici, ako iko sumnja u nacionalni status bosanskohercegovačkog identiteta, neka pogleda sastav Ujedinjenih nacija, naglašava Dizdar. Članica Ujedinjenih nacija kao jedna, jedinstvena nacija je Bosna i Hercegovina.
"Kada se sve sabere, jasno je da u Dejtonu Bosna i Hercegovina nije ni prenijela dio svog suvereniteta na bilo koji kolektivitet niti je odustala od svog suvereniteta u bilo kojem kapacitetu, niti je to mogla učiniti. Naprotiv, snage koje su se suprotstavljale ideji Bosne i Hercegovine kao pluralne, jedinstvene nacije, kakve se danas sve savremene evropske i svjetske nacije, službeno su u Dejtonu odustale od svog antibosanskog koncepta i prihvatile bosanskohercegovački identitetski, nacionalni subjektivitet kao historijsku i pravnu činjenicu. Sve što imamo nakon toga su opsjene i manipulacije ovim pravnim i historijskim činjenicama, faktičko sistemsko laganje i falsificiranje činjenica od susjednih država i eksponenata njihove politike, koja je nažalost po našu državu i njene građane još uvijek destruktivna, na koju veliki broj građana nasjeda i prihvata kao istinu", zaključio je za Klix.ba Nerin Dizdar.
