Profesor i borac za ljudska prava, Nigel Osborne, kaže da je narod Bosne i Hercegovine progovorio prvi put kroz februarske proteste nakon više od dvije decenije – i da su tek formirani plenumi građana mogući uzor za bilo koje društvo u regionu.
“Postoji šansa za nešto novo, inovativno, pragmatično i djelotvorno – vrlo moguće dobrog ljevičarskog karaktera – što može ponuditi praktičan i osjevežavajući model susjedima i drugima šire od toga,” kaže on.
“Postoji jasna i praktična ruta do reformi. To je transformacija odozdo prema gore kroz plenume.”
Edinburški profesor, koji je posvetio godine svoga rada Bosni i Hercegovini, je jedan od koordinatora Međunarodne grupe podrške socijalnoj pravdi u BiH.
Naučnici, profesori i pisci u Edinburgu su nedavno formirali grupu koja promoviše socijalnu pravdu, demokratizaciju, jednakost, prava radnika i vladavinu prava.
Nakon turbulentnih događaja u Bosni i Hercegovini u februaru, grupa je bila odgovor na formiranje plenuma i pokušaj da se ponudi podrška građanskim forumima i socijalnoj pravdi uopšte.
Osborne kaže za Balkan Insight da je Bosna i Hercegovina mjesto gdje se nešto novo već počelo dešavati u tom smislu.
Govoreći o plenumima koji su organizovani u nekoliko bh. gradova, Osborne kaže da je bio impresioniran kvalitetom debate, strogoćom demokratskog procesa, otvorenošću i uključivošću.
"Cijenim 'sirovu' prirodu ličnog izražaja na plenumima. Gledam na to kao na vraćanje stvarne socijalne iskrenosti i autentičnosti na kojima se mogu temeljiti stvarna socijalna pravda i napredak," rekao je on.
"Čuo sam glas Bosne i Hercegovine po prvi put u četvrt stoljeća," dodao je. "Neizbježno je bilo 'zatišje' u ovom trenutku, ali pokret će povratiti zamah uskoro. U interesu je svih da plenumi uspiju."
Val protesta krenuo je iz Tuzle 5. febuara kada je nekoliko stotina radnika nekada velikih i uspješnih, a u privatizaciji uništenih, kompanija izašlo na ulice.
Protesti su se proširili na druge gradove i eskalirali dva dana poslije uz nasilje u kojemu su stotine policajaca i građana povrijeđeni, ali i nekoliko zgrada spaljeno u Tuzli, Zenici, Mostaru i Sarajevu, uključujući i Predsjedništvo BiH gdje je smješten i državni arhiv. Premijeri četiri kantona u Federaciji BiH su tada dali ostavke.
Neki od ciljeva Međunarodne grupe podrške socijalnoj pravdi u BiH je da lobira kod međunarodne zajednice da obrati pažnju na glas naroda iz BiH i ispoštuje ove nove forme demokratije koja proizlazi iz plenuma.
Također namjerava da organizuje međunarodnu grupu advokata koji bi branili prava demonstranata i plenuma, borili se da osiguraju da policija nije politički manipulisana, ali i da mediji poštuju istinitost i otvorenost i odbace cenzure.
“Na mnoge načine, sramota je da su događaji u mnogo manje kreativnoj naravi u Ukrajini zasjenili događanja koja su ponudila nadu ne samo BiH nego i drugim dijelovima Evrope i moguće svijeta šire," Osborne je rekao za Balkan Insight.
“Lično, bio sam iznenađen da je trebalo toliko dugo da se protesti dese, uzevši u obzir stabilan pad imućnosti i prilika, naročito među mladim ljudima, kontinuirane finansijske nepravilnosti u javnom životu i trajne političke paralize", dodaje on.
Međunarodna grupa podrške socijalnoj pravdi u BiH i Otvoreni univerzitet u Sarajevu u petak organizuju diskusiju o perspektivama plenuma i načinima na koji bi oni trebalo da nastave svoj rad.
Osim Osbornea, u Međunarodnu grupu podrške su uključeni i Igor Štiks sa edinburškog univerziteta, Aleš Debeljak, pisac i profesor iz Ljubljane, američko-bosanski pisac Aleksandar Hemon, hrvatski pisac Srećko Horvat, historičar Srđa Pavlović, profesorica Univerziteta u Edinburgu Jo Shaw, ekonomisti Eric Toussaint i Yanis Varoufakis i londonski filozof Costas Douzinas.
Planirana diskusija u Sarajevu trebalo bi da sabere do sada postignuto i raspravlja u kojem pravcu plenumi treba da djeluju u budućnosti.
"Svjedočio sam i učestvovao u brojnim bitnim društvenim promjenama, uključujući Solidarnost u Poljskoj, Baršunastu revoluciju u Čehoslovačkoj i mirovni proces u Sjevernoj Irskoj," prisjeća se Osborne, "Moram reći da je pokret plenuma za mene jedan od najzdravijih i najviše obećava."
"Do sada je ostvario definiciju i jasnu strukturu i identitet za sebe kao i brojne vrijedne političke promjene na kantonalnom i na opštinskom nivou – nije to loše za 12 sedmica," kaže on.
"Lekcije koje su naučene su, pretpostavljam, vrijednosti zdravog organizma, relativnost i zdrav razum," dodao je Osborne.
"Najvažnija lekcija od svih treba tek da bude naučena među narodom uopšte. Ako žele da žive u Bosni i Hercegovini koju predstavljaju plenumi, onda će morati da prevaziđu apatiju i nepotrebni strah i iskorače i podrže ih."
Međutim, Osborne kaže i da plenumi treba da nađu balans između potpune otvorenosti i načina da izbjegnu manipulacije ili infiltracije, ali i da balansiraju između direktnosti i političkih tabula rasa uz potrebu da koriste pažljivo odabrane pojedince sa političkim vještinama i iskustvom.
“Najvažnije, plenumi moraju da kombinuju revolucionarnu energiju i opravdanu ljutnju sa umjerenim, dobro promišljenim potezima," kaže on, "Plenumi nisu organ demokratije, oni su instrument demokratije...neprocjenjiv izvor savjesti, etike, dinamike i dobrog građanstva – i jedini mogući instrument za promjene."
"Lično mislim da će se promjene desiti kroz kombinaciju sporog napornog rada malih grupa i pojedinaca i brze promjene kroz mirna djelovanja masa," smatra on.
"Vidim paralele sa razvojem građanskog foruma u Čehoslovačkoj 1989. godine, ali ne očekujem da Bosanci i Hercegovci svrgnu kralja, kao kralja Lira, i kapituliraju na međunarodnom i pritisku MMF-a kao što su to uradili Havel i njegov krug."
"Očekujem da BiH drži svoju glavu visoko i povuče iz svog ogromnog ljudskog potencijala da napravi velike pomake naprijed društveno, kulturološki i ekonomski," zaključio je Osborne.
