Kako je Evropa dopustila povratak fašizma nakon što ga je jednom pobijedila
Samoubistvo Adolfa Hitlera i sovjetsko zauzimanje Berlina uvjerilo je preostale vođe nacističke Njemačke da je otpor uzaludan i da potpišu bezuvjetnu kapitulaciju Trećeg rajha. Potpisivanje kapitulacije je provedeno u dva čina.
Prvo je u Reimsu 7. maja Alferd Jodl potpisao kapitulaciju Njemačke, ali sovjetska vrhovna komanda nije bila zadovoljna ovim dokumentom, a ni time što je Sovjetski savez prilikom potpisa pretpostavljao relativno nizak oficir Ivan Susloparov pa je zatražila da se potpiše novi dokument o njemačkoj kapitulaciji.
Drugi i konačni dokument je potpisan u kasnim satima 8. maja (9. maj po moskovskom vremenu) u predgrađu Berlina i time je ozvaničena pobjeda nad fašizmom u Evropi. Za Njemačku dokument je potpisao fieldmaršal Wilhem Keitel, za Sovjetski savez maršal Georgi Žukov, dok je u ime savezničkih snaga potpisnik bio zračni maršal Arthuer Tedder. Generali Carl Spaatz i Jean de Lattre de Tassigny su imali ulogu svjedoka.
San o pobjedi nad nacističkom Njemačkom i ideologijom fašizma u Evropi bio je ostvaren, a odlučnost da se ideologija iskorijeni nakon rata koji je svijet doveo na ivicu uništenja bila je čelična. Historija Evrope nakon 8. maja 1945. godine nas uči da je ideologija krvi i tla i dalje ostala ne samo živa nego i spremna da iskoristi svaku slabost demokratskog sistema.
Granata ispaljena sa položaja Vojske Republike Srpske petog februara 1994. godine ubila je na pijaci Markale 68 građana Sarajeva, a ranila 144. Masakar se desio u srcu Evrope koja je te godine slavila 44 godine od pobjede na fašizmom.
Tadašnji premijer Republike Bosne i Hercegovine, Haris Silajdžić rekao je stranim medijima riječi koje danas, kada milioni stanovnika u Ukrajini strahuju za svoje živote, zvuče kao ostvareno proročanstvo: "Upamtite ove slike, one su lice sutrašnje Evrope".
"Iako politički režimi mogu biti srušeni, iako se ideologije mogu kritizirati i može ih se odricati, ipak iza režima i njegove ideologije uvijek postoji način mišljenja i osjećanja, mješavina kulturnih navika, opskurnih instinkata i nedokučivih nagona. Postoji li još uvijek neki drugi duh koji se šunja Evropom (o drugim dijelovima svijeta da ne govorim)?", napisao je Umberto Eco u ljeto 1995. godine, par dana prije nego što će se desiti genocid u Srebrenici.
Taj duh se nije šunjao Evropom nego je glasno pucao po evropskom Sarajevu, evropskoj Tuzli, evropskom Mostaru, evropskom Bihaću i svim drugim evropskim gradovima u Bosni i Hercegovini.
Danas, 77 godina nakon pobjede nad Njemačkom, 27 godina nakon genocida u Srebrenici, Evropa sa strahom gleda prema Ukrajini i trudi se pružiti što veću podršku protiv ruske agresije. Odjednom je postala svjesna onoga na što je žmirila prije trideset godina.
Urođeni evropski samoesencijalizam je agresiju na Bosnu i Hercegovinu lako opravdavao onim što je Marija Todorov stavila pod definiciju balkanizma, evropskog unutrašnjeg drugog. Ili obračuna u dijelu Evrope koji i nije Evropa u punom smislu. Mislili su da se to njih ne tiče. A, ticalo ih se.
Trebalo je da prođe 30 godina i da Vladimir Putin u jezivom manifestu kojeg je izložio pred početak ruske invazije na Ukrajinu sa izmijenjenim subjektima u rečenicama ponovi riječi koje su devedestih odjekivale Balkanom. Ukrajina ne postoji, Ukrajinci ne postoje, a historija Ukrajine je izmišljena. To je bio samo eho govora Biljane Plavšić o tome da su Bošnjaci genetski otpad i niza drugih izjava političkih lidera Republike Srpske tokom devedestih.
Zato, dok se obilježava Dan pobjede na fašizmom, mora se biti svjesno da je Bosna i Hercegovina od 1992. do 1995. godine bila predziđe Evrope pred oživljenim idejama zla, ali Evropi je trebalo četiri godine razaranja da otvori oči i da konačno barem simbolično prizna pozivajući Bosnu i Hercegovinu da učestvuje 9. maja 1995. godine na paradi u Pariz povodom obilježavanja Dana pobjede nad fašizmom.
Duh fašizma o kojem je pisao Umberto Eco nije prisutan samo u ruskoj invaziji na Ukrajinu nego je tu po dvoranama vlasti u Budimpešti, po varšavskim ulicama, po okupljanima radikalnih desničara i čeka priliku. Pitanje je da li je invazija na Ukrajinu dovoljno razbudila usnule antifašističke snage u Evropi.
Kako prepoznati fašizam ?
Za prepoznavanje fašizma je najlakše iskoristi gore spomenuti rad Umberta Eca "Esej o vječnom fašizmu", gdje je ovaj možda i najznačajiniji autor druge polovine 20. stoljeća identifikovao ključne elemente za prepoznavanje fašizma u njegovim ranim formama.
Prvi element je kult tradicije koji se otkriva kroz novu sinkretičku kulturu, zatim je tu odbacivanje modernizma i slavljenje iracionalizma (prisjetimo se samo kako se kroz razne teorije zavjera slavi iracionalizam, onda je tu svako neslaganje koje se izjednači sa izdajom, a dolazi i strah od razlika. Sljedeći element kroz koji se prepoznaje šunjajući fašizam jeste individualna ili socijalna frustracija.
Opsesija zavjerom po Ecu je također bitan element ur-fašizma, onda je tu osjećaj poniženja zbog snage neprijatelja, ideja života kao stalnog ratovanja. Prezir prema slabijem također pomaže u prepoznavanju fašizma. Kult heroizma i herojske smrti koji se kod falangista prepoznavao kroz parolu "Živjela smrt".
Machizam gdje se volja za moći prenosi na seksualni nivo i konačno, Eco je identifikovao prepoznavanje kroz selektivni/kvalitativni populizam i uspostavu novogovora.
Gore navedene elemente fašizma je vrlo lahko prepoznati širom Evrope i samo stalna budnost i otpor može spasiti tekovine moderne demokratije.
