Kako su Rusi napravili grešku koja se smatra najskupljom u historiji čovječanstva
Ova transakcija, koja se iz današnje perspektive smatra jednom od najvećih geopolitičkih grešaka, tada je izgledala kao logičan i pragmatičan potez. No, ispostavilo se da je prodaja Aljaske za 7,2 miliona dolara, ili oko dva centa po hektaru, Rusiji donijela mnogo više štete nego koristi.
Historijska pozadina
Prije prodaje, Aljaska je bila ruska kolonija poznata kao Ruska Amerika. Rusi su se tamo nastanili krajem 18. vijeka, kada su istraživači poput Vitusa Beringa i Grigorija Šelikhova otkrili bogatstva prirodnih resursa, poput krzna morskih vidri, koje je postalo unosno tržište za ruske trgovce. Međutim, udaljenost Aljaske od središta ruske imperije i poteškoće u održavanju kolonije učinile su njeno zadržavanje ekonomski neodrživim.
Osim toga, Rusko Carstvo je već bilo opterećeno ogromnim troškovima zbog Krimskog rata (1853–1856), što je rezultiralo teškim finansijskim stanjem. Car Aleksandar II i njegovi savjetnici smatrali su da je bolje prodati teritoriju nego rizikovati da je izgube u sukobu s Britanskom imperijom, koja je tada dominirala kanadskim teritorijima.
Sporazum i prodaja
Pregovori o prodaji Aljaske su započeli u martu 1867. godine, kada je ruski ambasador u Washingtonu, Eduard de Stoeckl, pristupio američkom državnom sekretaru Williamu Sewardu.
Dvije strane su brzo postigle dogovor, te je 30. marta potpisan sporazum kojim je Rusija prenijela vlasništvo nad Aljaskom na Sjedinjene Američke Države za 7,2 miliona dolara. Transakcija je formalizirana 18. oktobra 1867. godine, kada su se američke trupe iskrcale u Sitki i preuzele kontrolu nad teritorijom. Ukoliko taj iznos prilagodimo inflaciji to bi danas bilo blizu 153 miliona dolara.
U početku, prodaja Aljaske naišla je na podsmijeh u američkoj javnosti, gdje su se mnogi pitali čemu služi kupovina "ledenog i pustog kraja" bez očigledne vrijednosti. Taj potez je prozvan "Sewardova ludost" i "Sewardov frižider" zbog percipirane beskorisnosti teritorije. Međutim, stavovi su se brzo promijenili kada su 1890-ih otkrivena bogata nalazišta zlata, što je izazvalo "zlatnu groznicu" na Klondikeu i privuklo hiljade ljudi u potragu za bogatstvom.
Kada se pogleda ekonomski učinak prodaje Aljaske, jasno je da je Rusija značajno potcijenila njenu vrijednost. Aljaska nije samo izvor zlata, već i nafte, plina, drva, ribe, kao i drugih prirodnih resursa koji su tokom 20. vijeka postali ključni za ekonomski rast Sjedinjenih Američkih Država. Danas, naftna industrija na Aljasci doprinosi milijardama dolara američkoj ekonomiji svake godine, dok je ribarstvo jedno od najvažnijih na svijetu.
Geopolitički značaj
Geopolitički, Aljaska ima stratešku važnost zbog svog položaja između Sjeverne Amerike i Azije, te blizine Arktika. Tokom Hladnog rata, ona je postala prva linija odbrane SAD-a protiv potencijalnog sovjetskog nuklearnog napada preko Sjevernog pola. Danas, njena strateška pozicija ostaje relevantna u kontekstu arktičkih resursa i pomorskih ruta koje postaju sve dostupnije uslijed globalnog zagrijavanja.
Gledajući s historijske distance, jasno je da je odluka Rusije o prodaji Aljaske bila promašaj u procjeni dugoročnih posljedica. U 19. vijeku, prirodni resursi kao što su nafta i plin nisu imali istu vrijednost kao danas, a klima Aljaske i njena udaljenost činili su je manje privlačnom. Ruski državnici su vjerovali da prodajom smanjuju ekonomski teret i geopolitičke rizike, a nisu mogli predvidjeti kasnije otkriće resursa i geostrateške vrijednosti teritorije.
Međutim, neki historičari smatraju da je prodaja Aljaske bila dio šireg trenda ruskog povlačenja iz Sjeverne Amerike i Azije, što je rezultiralo konsolidacijom unutar euroazijskog prostora. U tom smislu, transakcija je možda bila neizbježna, ali činjenica da je izvršena po tako niskoj cijeni ostaje bolna tačka u ruskoj historiji.
Alternativni scenariji: šta bi bilo da je Rusija zadržala Aljasku?
Da je Rusija zadržala Aljasku, moderni svijet bi izgledao znatno drugačije. Moguće je da bi Hladni rat imao još intenzivniju dimenziju, s direktnim sovjetsko-američkim teritorijalnim sporom. Također, eksploatacija prirodnih resursa mogla bi biti drugačija, a Rusija bi danas mogla imati ekonomske koristi slične onima koje uživaju SAD.
Prodaja Aljaske predstavlja jednu od najzanimljivijih epizoda u historiji čovječanstva, gdje su ekonomske i političke okolnosti vodile do odluke koja se danas smatra "najskupljom greškom".
Rusija je prodala teritorij koji je kasnije postao izvor ogromnog bogatstva i strateške prednosti za Sjedinjene Američke Države. Iako se tada činila pragmatičnom, ta odluka i danas izaziva rasprave o tome kako bi svijet mogao izgledati da je Aljaska ostala ruska.
