Sudbonosna borba
132

Prije 80 godina okončana je Bitka na Sutjesci, partizani su uz ogromne gubitke probili obruč

F. H.
Proboj iz obruča (Mapa: Wikimedia)
Proboj iz obruča (Mapa: Wikimedia)
Prije 80 godina, 16. juna 1943. godine okončana je bitka na Sutjesci, ofanziva njemačkih i osovinskih snaga čiji je cilj bio konačni slom partizanskog pokreta. Iako uz velike gubitke, partizani na čelu sa Josipom Brozom Titom su uspjeli da se izvuku iz obruča i opstanu.

Nakon što nisu uspjeli uništiti partizane u toku operacije Weiss (Bijelo), u jugoslovenskoj historiografiji poznatoj kao Četvrta neprijateljska ofanziva i Bitka na Neretvi, okupatorske sile u Jugoslaviji su pokrenule novu operaciju nazvano Schwarz (Crno) čiji je cilj bilo konačno uništavanje jugoslovenskih partizana.

U operaciji je Wermacht angažovao više od 120.000 vojnika uključujući i italijanske, bugarske i jedinice NDH. U ofanzivi su učestvovale četiri njemačke divizije i dva puka iz drugih jedinica sa ukupno 67.000 vojnika, tri italijanske divizije i dijelovi drugih jedinica sa ukupno 43.000 vojnika, jedan puk bugarske vojske sa 2.000 vojnika, jedna brigada dombrana, jedna brigada ustaša i dijelovi manjih jedinica NDH sa ukupno 11.000 vojnika, u operaciji je učestvovalo i oko 4.000 crnogorskih formacija i četnika po italijanskom komandom.

Proboj iz obruča (Mapa: Wikimedia)
Proboj iz obruča (Mapa: Wikimedia)

Ove snage je podržavalo osam artiljerijskih pukova i 11 vazduhoplovnih eskadrila.

Partizanske snage su se sastojale od četiri divizije i tri pridodate brigade sa ukupno 16.000 vojnika. U centralnoj partizanskoj bolnici i divizijskim bolnicama bilo je preko 3.500 ranjenika i bolesnika.

Kako Adolf Hitler nije vjerovao četnicima koji su se nalazili pod zaštitom Italije, i u strahu od eventualne savezničke invazije operacija Schwarz se sastojala od dva dijela.

Prvi dio je podrazumijevao razoružavanje četnika koje je obavljeno bez ikakvih žrtava za okupatorske snage. U drugoj fazi je bilo predviđeno uništavanje okosnice partizanskih snaga okupljene oko Vrhovnog štaba. Plan je bio da se partizanske snage opkole između Pive i Tare na planini Durmitor i tamo unište.

Partizani u pokretu (Foto: Wikimedia)
Partizani u pokretu (Foto: Wikimedia)

Plan je bio da se partizanske jedinice prisile na frontovsku borbu koja je puno više odgovarala brojčano i tehnički nadmoćnim osovinskim trupama.

Ofanziva je počela 15. maja potiskivanjem partizanskih snaga koje nisu uspjele da izvedu uspješne protivudare sa ciljem zaustavljanja opkoljavanja i izvlačenja trupa. Vrhovni štab je trećeg juna organizovao savjetovanje u Martinju na kojem je zaključeno da je situacija kritična te su snage podijeljene na dva dijela. Prvi dio su činile prva i druga divizija sa Vrhovnim štabom, a drugi dio trupa treća i sedma divizija sa bolnicom. Prva grupa je trebala da ide u prodor preko Sutjeske, a druga grupa je trebala da se vrati na desnu obalu Tare u Sandžak.

Ranjeni Tito (Foto: Wikimedia)
Ranjeni Tito (Foto: Wikimedia)

Josip Broz Tito je ranjen devetog juna na brdu Milinklade na planinI Ozren, a u Jugoslaviji je nakon Drugog svjetskog rata stvarana priča da se Titov pas žrtvovao i spasio mu život. U ovom napadu je poginuo i član britanske misije Bill Stewart.

Proboj fronta ostvarila je Prva proleterska divizija pod komandom Koće Popovića koja je uspjela da u zoru 10. juna pregazi položaje njemačke grupe Hohne. Popović je prodor naredio bez saglasnosti Tita i poslije rata su se čak zbog ovog poteza mogle ćuti optužbe na račun Popovića.

Koća Popović (Foto: Wikimedia)
Koća Popović (Foto: Wikimedia)

Istovremeno, Treća krajiška brigada je razbila bataljon borbene grupe Fischer i tokom 11. juna nastavljen je prodor, a njemački pokušaji da izvrše protivnapade bili su neuspješni. Do 13. juna pristizanjem i Operativne grupe Vrhovnog štaba ugašene su nade Nijemaca da će ponovo biti uspostavljen obruč.

Sa druge strane Treća udarna divizija kojom je komandovao legendarni Sava Kovačević ostala je u obruču skupa sa bolnicom. Ova divizija je 13. juna započela prodor i u jednom od juriša je poginuo i Savo Kovačević. Uz ogromne gubitke uspjela se probiti iz obruča i pridružiti ostalim jedinicama na Zelengori.

U borbama tokom operacije poginulo je preko 6.000 što zdravih što ranjenih i bolesnih partizana, što znači oko 35 posto ukupne žive sile. Također, njemačke trupe su prema naređenjima nemilosrdno uništavale i sela pljačkajući ih i spaljujući. General-major Josef Kubler komandant 118. lovačke divizije je izdao naredbu da se prema stanovništvu postupa sa "brutalnom nemilosrdnošću".

Nijemci ubijaju zarobljene partizane (Foto: Wikimedia)
Nijemci ubijaju zarobljene partizane (Foto: Wikimedia)

Nijemci su tako na Pivskoj Planini pronašli oko 700 nepokretnih ranjenika zajedno sa bolničarkima i ubili sve zarobljene.

Iako je Narodnooslobodilačke vojska u Bici na Sutjesci pretpjela ogromne gubitke, opstanak i proboj su ipak pokazali da je osnovica opstala kao značajna vojna sila. Posebno je bilo značajno to što je od ovog trenutka i zapadnim saveznicima bilo apsolutno jasno da su partizani sila koja vodi borbu protiv okupatora, a ne četnici.