Armenija i Azerbejdžan su ratovali dva puta od raspada Sovjetskog Saveza, tj. u posljednjih 30 godina.
Šta je Nagorno-Karabah
Nagorno-Karabah, na armenskom poznat kao Artsakh, je planinsko područje na južnom Kavkazu, bez izlaza na more. Nakon raspada carske Rusije 1917., na njega su pravo polagali i Azerbejdžan, i Armenija. Od tada do danas je tačka napetosti i sukoba.
Ova regija je dio naftom bogatog Azerbejdžana. Njeni stanovnici su uglavnom etnički Armeni koji imaju svoju vladu. Ova vlada ima bliske odnose s vladom u Armeniji. Nagorno-Karabah je samoproglašena republika koja nema međunarodno priznanje.
Armenci, koji su kršćani, tvrde da polažu dugo, viševjekovno historijsko pravo na ovo područje. Azerbejdžan, čiji su stanovnici uglavnom muslimani, svoj historijski identitet veže za ovu regiju.
Optužuje Armence da su 90-ih godina prošlog stoljeća protjerali Azerbejdžance koji su tu živjeli. Želi da ima kontrolu nad ovim dijelom zemlje, sugerirajući Armencima da uzmu azerbejdžanski pasoš ili da napuste Nagorno-Karabah.
Prošlost
Nagorno-Karabah je kroz stoljeća bio pod vlašću Perzijanaca, Turaka, Rusa, Osmanlija i Sovjeta. Poslije Oktobarske revolucije 1917., Armenija i Azerbejdžan su se borile za ovu regiju. Kada su boljševici ovladali Azerbejdžanom, Armenija je pristala na boljševičku kontrolu, čime je počela sovjetizacija cijelog Kavkaza.
Karabah, s iscrtanim granicama tako da u njemu bude što više Armenaca, ostao je dio tada Azerbejdžanske Sovjetske Socijalističke Republike. No, imao je autonomiju, tako da je zvanični naziv bio Autonomna oblast Nagorno-Karabah.
Prvi rat
Kako se raspadao Sovjetski Savez, između Armenije i Azerbejdžana je počeo Prvi rat u Nagorno-Karabahu (1988-1994.). Tada je ubijeno više od 30.000 ljudi, a više od miliona osoba je raseljeno. Azerbejdžan je izgubio vlast nad teritorijem te je obećao da će ponovo uspostaviti kontrolu nad njim.
Rat 2020.
Prije tri godine desio Drugi rat u Nagorno-Karabahu. Azerbejdžanci su podrškom Turske brzo probijali armensku odbranu. Bila je to ubjedljiva azerbejdžanska pobjeda u ratu koji je trajao 44 dana, jer su vraćeni dijelovi teritorija.
Analitičari smatraju da je jedan od glavnih razloga za pobjedu bio korištenje dronova koji su kupljeni od Turske i Izraela. Tokom ovog rata ubijeno je nekoliko hiljada ljudi.
U pregovore o prekidu rata uključila se Rusija koja je saveznica Armenije, ali koja ima dobre odnose i s Azerbejdžanom. Prema sporazumu, Azerbejdžanu su predate teritorije oko Karabaha. Time je Armencima ostala mnogo manja teritorija. Armenija je ishod rata ocijenila kao katastrofalnim.
Sporazum je podrazumijevao da se ruske mirovne snage rasporede u Karabahu, da čuvaju jedini put koji povezuje regiju s Armenijom - tzv. Lačinski koridor. Azerbejdžan se obavezao da će garantovati sigurnost saobraćaja duž koridora u oba smjera.
Međutim, sukobi su se periodično dešavali i nakon prekida vatre. Azerbejdžanski civili, koji su se predstavljali kao ekološki aktivisti, u decembru prošle godine su započeli s blokadom Lačinskog koridora. Dozvolili su kretanje samo mirovnim snagama i Crvenom križu. Azerbejdžan je negirao da je potpuno blokirao koridor.
Šta se dešavalo u proteklih godinu dana
Azerbejdžanske snage su u aprilu u blizini armenske granice, na početku Lačinskog koridora, postavile novi kontrolni punkt. Armenija to smatra jasnim kršenjem primirja koje je postignuto u novembru 2020.
S druge strane, Azerbejdžan je poručio da im je cilj da prekinu opskrbu separatističke vlasti armenskim oružjem. Sjedinjene Američke Države su izrazile zabrinutost te su pozvale na otvaranje koridora.
Rusija je konstatovala da ne postoji alternativa za sporazum o prekidu sukoba između Armenije i Azerbejdžana iz 2020. Kriza na Lačinskom koridoru je uzrokovala zategnute odnose između Rusije i Armenije.
Armenija je više puta pozivala Rusiju da otvori koridor, dok je Rusija Armeniji spočitavala to što odbija mirovne pregovore s Azerbejdžanom.
Šta se trenutno dešava
Međunarodni komitet Crvenog križa (ICRC) je bio u mogućnost da dostavi pomoć preko koridora. Uprkos tome, tenzije su naglo porasle ovaj mjesec. Armenija i Azerbejdžan međusobno se optužuju za gomilanje vojske.
Armenija se požalila da se zbog rata u Ukrajini zaboravilo na ulogu Rusije kao garanta sigurnosti na Južnom Kavkazu.
Mirovni pregovori
Analitičari smatraju da su tri uzastopne runde pregovora, uz različito posredovanje Evropske unije, SAD-a i Rusije, dovele do toga da mirovni sporazum bude bliže nego ikad. No, konačno rješenje ostaje nedostižno.
Najosjetljivije pitanje je status 120.000 etničkih Armenaca u Nagorno-Karabahu. Armenija traži da njihova prava i sigurnost budu zagarantovani.
Premijer Nikol Pashinyan je izjavio da Armenija priznaje suverenitet i teritorijalni integritet Azerbejdžana. Međutim, Azerbejdžan nije siguran da li je to rečeno u dobroj namjeri te optužuje Armeniju da podstiče separatizam, piše Al Jazeera English.
